«تئاتر ۹۷» در پنج پرده/ سالی که لاکچری‌ها و دستفروش‌ها سوژه شدند

سینما خراسان- گروه هنر- فریبرز دارایی: تئاتر ایران در سال‌های متمادی همچون سایر حوزه‌های هنر شاهد اتفاقات متعددی بوده که هر کدام از این اتفاقات حاشیه‌هایی را هم به همراه داشته‌اند، البته در برخی سال‌ها حاشیه‌ها کمتر و در برخی سال‌ها حاشیه‌ها پررنگ‌تر بوده است. سال ۹۷ برای تئاتر ایران با تغییر مدیرکل هنرهای نمایشی آغاز شد؛ تغییری که حاشیه‌های پررنگی را داشت و روزهایی چالش‌برانگیزی را برای تئاتر ایران رقم زد.

اما در کنار این اتفاق و حاشیه مهم، تئاتر ایران در سالی که پشت‌سر گذاشت با موضوعات مختلف دست و پنجه نرم کرد؛ در این گزارش مروری داریم بر ۵ فراز از تحولات حوزه تئاتر سال ۹۷ که هر کدام بخشی از توجه خانواده و جامعه تئاتر را به سمت خود معطوف کرد.

پرده اول؛ تئاتر لاکچری از کلام تا اجرا

طی سال‌های اخیر بحث تئاتر لاکچری در بین هنرمندان تئاتر مطرح بوده و کارشناسان هنرهای نمایشی و کارگردان‌های فعال تئاتر همواره در خصوص شکل‌گیری و اجرای آثاری از این دست موضع‌گیری کرده بودند. گران شدن بلیت برخی آثار نمایشی با بهانه تأمین هزینه‌های تولید نمایش از طریق گیشه که البته به دلیل کم شدن حمایت‌های دولتی در برخی مواقع به ناچار باید از سوی گروه مدنظر قرار می‌گرفت، شروعی برای این ماجرا بود.

هر چند آثاری که بهای بلیت‌شان گران می‌شد، اکثراً از جمله آثاری بودند که در سالن‌های حرفه‌ای تئاتر به صحنه می‌رفتند و افزایش بهای بلیت نیز رقمی نسبتاً غیر منطقی نبود.

اما سال ۹۷ در تئاتر به معنای واقعی موضوع تولید و اجرای تئاتر لاکچری بیش از گذشته پررنگ شد و تولید و اجرای نمایش موزیکال «بینوایان» به کارگردانی حسین پارسایی این اتفاق را رقم زد؛ اثری که به زعم بسیاری از کارشناسان تئاتری به لحاظ حجم تولید بسیار سنگین ولی به لحاظ کیفی و وجوه تئاتری سطح کیفی پایینی داشت.

حاشیه پررنگ «بینوایان» اجرای این اثر در سالن «رویال هال» هتل اسپیناس پالاس تهران و همچنین گمانه‌زنی برای قیمت گذاری بلیت ۲۵۰ هزار تومانی آن بود. از زمانی که بحث تولید و اجرای این اثر شکل گرفت فضای رسانه‌ای و تئاتری درگیر ماجرای تئاتر لاکچری و اجرای اثری نمایشی برای مخاطبان قشر مرفه جامعه شد؛ مخاطبانی که توانایی خرید بلیت‌های گران قیمت تئاتر و کنسرت‌های موسیقی را دارند.

همزمان با فضای ایجاد شده توسط نمایش موزیکال «بینوایان»، بحث قیمت گذاری بلیت نمایش «می سی‌سی‌پی نشسته می‌میرد» به کارگردانی همایون غنی‌زاده که قرار بود دومین دور اجراهای خود را در تالار وحدت تجربه کند، حاشیه‌ها را پررنگ‌تر کرد.

این شرایط با واکنش‌های شدید رسانه‌ای و عکس‌العمل مدیران تئاتری مواجه شد ولی اوج واکنش‌ها مربوط به توئیتی از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با کلید واژه «تئاتر لاکچری» بود. سیدعباس صالحی در توئیت خود چنین نوشت: «تئاتر لاکچری تیر خلاص به این هنر مردمی است. اداره کل هنرهای نمایشی با هم‌اندیشی و همیاری خانه تئاتر، حریم صحنه را از آن مصونیت دهد.»

روند پیش آمده باعث شد تا هر ۲ گروه نمایشی با واکنش اداره‌کل هنرهای نمایشی بهای بلیت خود را پایین‌تر بیاورند.

به طور حتم پایین آوردن بهای بلیت نمایش‌های «بینوایان» و «می‌سی‌سی‌پی نشسته می‌میرد» پایانی بر جریان تئاتر لاکچری نبود و اجرای «بینوایان» در سالن یک هتل بدعتی را به جای گذاشت تا برخی گروه‌های نمایشی با سودای سود بالای مالی برای اجرا در مکانی این چنینی اقدام کنند.

در همان ایام شکل‌گیری نمایشی با عنوان «اپرا نمایش هفت شهر عشق» نیز با بهای بلیت بالا در راستای بحث داغ تئاتر لاکچری در کانون توجه قرار گرفت؛ نمایشی که در ابتدا قرار بود در تالار بزرگ وزارت کشور اجرا شود ولی سرانجام به تالار رویال هال هتل اسپیناس پالاس رسید ولی در مدتی زمانی کوتاه به اجرای خود پایان داد و تجربه موفقی را رقم نزد.

پرده دوم؛ دستفروشانی که تئاتر شهر را قبضه کردند

یکی از مشکلات و معضلات اساسی تئاتر ایران و به ویژه مجموعه تئاتر شهر در سال‌های اخیر، محاصره این مجموعه توسط دستفروشان از یکسو و همچنین افراد غیرفرهنگی از سوی دیگر به دلیل نبود حریمی مشخص برای این مجموعه هنری بوده است.

بحث محیط غیرفرهنگی ایجاد شده به دلیل حضور بزهکاران و افراد خلافکار در محیط پیرامون تئاتر شهر طی سال‌های گذشته هیچگاه بهبود پیدا نکرد و علیرغم نزاع‌هایی که بین این خلافکاران شکل می‌گرفت و سرقت‌هایی که از مخاطبان یا مراجعه‌کنندگان به تئاتر شهر انجام می‌شد و انعکاس شرایط وخیم این محیط توسط رسانه‌ها، هیچ گاه مدیران و مسئولان تصمیم‌گیرنده در این خصوص اقدام مناسبی را انجام ندادند و حریم مجموعه تئاتر شهر به حریم افراد غیرفرهنگی تبدیل شد.

در سال ۹۷ سیطره دستفروشان بر محیط پیرامون ضلع شمالی و غربی مجموعه تئاتر شهر نیز افزایش پیدا کرد و وضعیت به گونه‌ای پیش رفت که فضای این مجموعه تئاتری به جای حال و هوایی فرهنگی، شباهت زیادی به بازارهای روزانه فروش لباس، خوراکی و وسایل دیگر پیدا کرد.

از همان ماه‌های ابتدایی سال ۹۷ واکنش رسانه‌ای و خانواده تئاتر به موضوع فضای پیرامون مجموعه تئاتر شهر شروع و به مرور زمان شدت گرفت زیرا در کنار وعده مدیران و مسئولان شهرداری تهران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نه تنها این محیط ساماندهی نشد بلکه هر روز بر تعداد دستفروشان و تغییر فضای این محیط، اضافه می‌شد.

این شرایط به گونه‌ای رقم می‌خورد که در نیمه دوم سال گذشته و با نزدیک شدن به زمان برگزاری سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، نگرانی خانواده تئاتر را بیش از پیش می‌کرد و در عین حال چشم‌انداز خوبی را برای مجموعه تئاتر شهر به عنوان یکی از بناهای مهم هنری رقم نمی‌زد.

وزیر ارشاد: تئاتر شهر به عنوان یک نماد فرهنگی و هنری کشور به حساب می‌آید و طبیعتاً محیط و حریم این مرکز هم باید هویتی فرهنگی و هنری داشته باشد با شروع برنامه‌های مختلف جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بازدیدی که از همایش برگزیدگان جشنواره‌های تئاتر استانی در مجموعه تئاتر شهر داشت، درباره وضعیت غیرفرهنگی موجود در اطراف مجموعه تئاتر شهر و ایجاد شرایط نامناسب برای حضور مخاطبان و علاقه‌مندان به تئاتر و فعالیت‌های فرهنگی و هنری به سینما خراسان گفت: تئاتر شهر به عنوان یک نماد فرهنگی و هنری کشور به حساب می‌آید و طبیعتاً محیط و حریم این مرکز هم باید هویتی فرهنگی و هنری داشته باشد.

وی تأکید کرد: همه کسانی که می‌توانند تلاشی در زمینه ساماندهی این حریم انجام دهند و تاثیرگذار باشند، باید در این زمینه اقدام کنند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اعلام اینکه شرایط خوبی پیرامون مجموعه تئاتر شهر دیده نمی‌شود، گفت: با توافق‌های خوبی که دوستان ما با مدیریت شهری و شهرداری تهران داشتند، امیدواریم طی یک ماه یا حداکثر ماه‌های آینده شرایط مناسب‌تری را برای این فضای فرهنگی و هنری داشته باشیم. صالحی تصریح کرد: با قول و برنامه‌هایی که دوستان با مدیریت شهری داشتند این امیدواری قطعاً محقق می‌شود. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان سخنان خود درباره رسیدگی به وضعیت دستفروش‌های حاضر در محیط مجموعه تئاتر شهر نیز اظهار کرد: بحث دستفروش‌ها و بسامان کردن این محیط نیز در همین برنامه وجود دارد.

تنها چند روز ماند به برگزاری جشنواره سی و هفتم تئاتر فجر و نصب سازه‌های محیطی جشنواره در اطراف تئاتر شهر، همچنان دستفروشان در این فضا حضور داشتند و حتی در ایام برگزاری جشنواره از این سازه‌ها به عنوان امکانی بهتر برای فروش اجناس خود، بهره بردند.

در آن ایام، نصرالله آبادیان شهردار منطقه ۱۱ شهر تهران درباره وضعیت ساماندهی دستفروشان حاضر در پیرامون مجموعه تئاترشهر که فضایی غیرفرهنگی را در این محیط فرهنگی به‌وجود آورده‌اند، به سینما خراسان گفت: در بحث ساماندهی دستفروشان با توجه به شرایطی که وجود دارد و پیگیری‌هایی که اتفاق افتاده، فضایی بالغ بر ۳۴۰۰ متر زمین واقع در روبروی تئاتر شهر، خیابان سرمد را برای بحث ساماندهی دستفروشان تجهیز کرده‌ایم تا آن‌ها را با ساز و کاری جدید به این محل منتقل کنیم. در حال حاضر این فضا مسقف و تجهیز شده است.

وی اظهار کرد: خوشبختانه دادستان محترم هم دستور لازم را برای اینکه بتوانیم این جمع‌آوری را انجام دهیم، به نیروی انتظامی به عنوان ضابط قضایی داده‌اند تا در معیت نیروی انتظامی، به اتفاق همکاران شهربان‌مان این دستفروشان را جمع‌آوری کنیم. دوست نداشتیم با توجه به مقاومتی که همیشه برخی از این دستفروشان دارند، تنشی ایجاد شود تا برخی نیز از این طریق انتقاداتی را به شهرداری داشته باشند.

شهردار منطقه ۱۱ شهر تهران یادآور شد: به دنبال این بودیم که ساز و کار لازم فراهم شود و در همین راستا با فرماندار محترم هم صحبت کردیم و مقرر شد که دستگاه‌های زیربط طبق جلسه‌ای که ما در خدمت شان باشیم، مجوز لازم در خصوص انتقال و ساماندهی دستفروشان در فضای جدید تجهیز شده صادر شود تا دستگاه‌هایی که به عنوان ضابط قضایی هستند با ما همکاری کنند.

آبادیان در ادامه سخنان خود درباره زمان اجرایی شدن انتقال و ساماندهی دستفروشان حاضر در محیط پیرامون مجموعه تئاتر شهر تأکید کرد: هنوز مجوز لازم برای جمع‌آوری صادر نشده و مقرر شده که اوایل هفته آینده این مجوز صادر شود تا جمع‌آوری ما با تنش نباشد و مردم در این خصوص آزرده خاطر نشوند. تلاشمان این است با رویکرد ساماندهی، به نحو احسن و شایسته تا پایان بهمن ماه این کار انجام شود.

با پایان جشنواره سی و هفتم تئاتر فجر و رسیدن به روزهای پایانی سال ۹۷، ساماندهی دستفروشان از محیط مجموعه تئاتر شهر با حضور مأموران شهرداری و همچنین نیروی انتظامی آغاز شد و حال و هوای محیط این بنای هنری تغییر کرد. باید دید این ساماندهی در سال جاری نیز همچنان ادامه خواهد داشت و آیا مسئولان نهادها و دستگاه‌های مربوطه، فکری به حال پاکسازی پیرامون تئاتر شهر از افراد بزهکار و خلافکار نیز می‌کنند یا نه.

پرده سوم؛ توقع برای شفاف‌سازی مالی سال ۹۷

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در یکی از اقدامات خود در سال ۹۷ تمام بخش‌های زیرمجموعه این وزارتخانه را ملزم به شفاف سازی مسائل مالی خود و انعکاس رسانه‌ای آنها کرد. از این رو در سال گذشته معاونت سینمایی، معاونت هنری و مراکز زیرمجموعه این معاونت‌ها به ارائه عملکردی مالی خود در بخش‌های و رویدادهای مختلف کردند.

وزیر ارشاد در روز ملی هنرهای نمایشی در ابتدای سال ۹۷ در تماشاخانه ایرانشهر در گفتگویی با سینما خراسان بر لزوم شفاف سازی مالی در حوزه تئاتر و همچنین عملکرد مالی مؤسسه توسعه هنرهای معاصر تأکید کرد.

وزیر ارشاد: موسسات و بنیادها در سال ۹۷ مشمول این بخشنامه می‌شوند و مطمئن باشید همه مجموعه‌ها از جمله موسسه توسعه هنرهای معاصر در قضیه شفافیت مالی و روشن شدن هزینه‌ها و درآمدها به طور دقیق عمل خواهند کرد سید عباس صالحی در شهریورماه سال گذشته و در گفتگویی، درباره این موضوع که چرا با گذشت چند ماه از سال ۹۷ هنوز این شفافیت مالی در معاونت هنری بر خلاف سازمان سینمایی رخ نداده است، تاکید کرد: از سال ۹۷ که بخشنامه را ابلاغ کردیم تمامی جشنواره‌ها و رویداد شامل آن می‌شوند. معاونت هنری هم این کار را انجام خواهد داد و مطمئن باشید تا پایان شهریور در این زمینه اتفاقات روشنی رخ خواهد داد.

صالحی درباره شفاف سازی موسسه توسعه هنرهای معاصر در امور مالی با توجه به اینکه بودجه تئاتر از طریق این موسسه تزریق می‌شود، تصریح کرد: موسسات و بنیادها در سال ۹۷ مشمول این بخشنامه می‌شوند و مطمئن باشید همه مجموعه‌ها از جمله موسسه توسعه هنرهای معاصر در قضیه شفافیت مالی و روشن شدن هزینه‌ها و درآمدها به طور دقیق عمل خواهند کرد.

سپس در نیمه دوم سال ۹۷، معاونت هنری و اداره‌کل هنرهای نمایشی نیز عملکرد مالی سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و همچنین اقدامات دیگر را در رسانه‌ها منعکس کردند.

در همین راستا و در ایام پایانی سال گذشته، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اهدای لوح به سیدمجتبی حسینی معاون هنری خود، از تلاش وی برای شفاف سازی قدردانی کرد.

از این رو و با توجه به قدردانی وزیر ارشاد از معاون هنری در زمینه شفاف سازی مالی سال ۹۶، انتظار می‌رود که معاونت هنری و اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نیمه اول سال جاری، شفاف سازی مالی در زمینه بخش‌ها و رویدادهای مختلف تئاتر در سال ۹۷ را انجام دهد.

پرده چهارم؛ فجری که باز هم دیر کلید خورد

سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای تئاتر ایران که در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود، همچون دوره‌های گذشته خود نیز با حاشیه‌هایی همراه بود. این دوره از جشنواره نیز دبیر خود را در پایان فصل بهار ۹۷ و با تأخیری چندماهه نسبت به دوره سی و ششم شناخت. فراخوان جشنواره نیز در فصل تابستان منتشر شد و ماراتن شرکت در بخش‌های مختلف این دوره و همچنین برنامه‌ریزی برای بخش‌های مختلف آن آغاز شد.

در سال گذشته آیین نامه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از سوی معاونت هنری و اداره‌کل هنرهای نمایشی تدوین شد و شورای سیاستگذاری جشنواره نیز متشکل از معاون هنری وزیر ارشاد، مدیرکل هنرهای نمایشی، اصغر همت مدیرعامل وقت خانه تئاتر، قطب الدین صادقی، حسین مسافرآستانه و مریم معترف آغاز به کار کرد.

جشنواره سی و هفتم تئاتر فجر که همزمان با چهل سالگی انقلاب برگزار شد به لحاظ تعداد اجرا نسبت به دوره‌های گذشته از آمار بالاتری برخوردار بود و چندین بخش رقابتی داشت. در بخش بین‌الملل جشنواره ۲ اثر از کشور لهستان به دلیل مواضع ضد ایرانی کشور لهستان از جشنواره سی و هفتم حذف شدند و این جشنواره با چند نمایش خارجی برگزار شد.

این دوره از جشنواره به لحاظ آماری سطح بالایی داشت ولی به زعم برخی کارشناسان تئاتری و داوران بخش‌های رقابتی جشنواره سی و هفتم سطح کیفی قابل قبولی نداشت. البته چند سالی است که جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر فجر بدون اینکه برگزاری نشست‌های آسیب شناسی به فراموشی سپرده شده‌اند و انتظار می‌رود که دوره سی و هفتم از این امر مستثنی باشد.

یکی از نکات مهم با پایان جشنواره سی و هفتم این بود که دبیر دوره سی و هشتم تئاتر فجر معرفی نشد و همچون دوره‌های گذشته سکان‌دار هدایت دوره جدید جشنواره با پایان دوره قبلی مشخص نشده است. شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی در آخرین گفتگوی خود با سینما خراسان درباره انتخاب و معرفی دبیر جشنواره سی و هشتم اعلام کرد که علاوه بر نادر برهانی مرند دبیر دوره سی و هفتم، ۳ کاندیدای دیگر نیز در شورای سیاستگذاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مدنظر قرار گرفته و در ابتدای سال جاری دبیر جشنواره سی و هشتم از بین این ۴ کاندیدا انتخاب و معرفی می‌شود.

پرده پنجم؛ تماشاخانه‌هایی که در چرخه خصوصی معیوب شدند

سال ۹۷ برای تماشاخانه‌های خصوصی تئاتر نیز سال چالش برانگیزی بود. برخی از این تماشاخانه‌ها به دلیل مشکلات مالی نظیر تماشاخانه «پالیز» تعطیل و یا مانند تماشاخانه «مشایخی» در وضعیت معلقی به سر می‌برند.

همچنین تماشاخانه «باران» که یکی از اولین تماشاخانه‌های خصوصی شهر تهران بود تعطیل و با تغییر مدیریت همراه شد. خیام وقار کاشانی مدیریت این تماشاخانه خصوصی تئاتر را به هادی حجازی‌فر بازیگر و کارگردان تئاتر که این روزها در عرصه سینما مشغول به نقش آفرینی است، داد و باید دید حجازی‌فر در سال جدید فعالیت تماشاخانه باران را چگونه از سر می‌گیرد.

تماشاخانه «سپند» نیز که جایگزین تماشاخانه «پالیز» شد و قرار بود فعالیت خود را آغاز کند، در ابتدای راه بازماند و به صورت قاطع وارد عرصه فعالیت‌های تئاتری در عرصه تماشاخانه‌های خصوصی تهران نشد.

تماشاخانه «شهرزاد» نیز که از سالن‌های خصوصی و فعال بود در نیمه دوم سال جاری با مشکلات نظارتی مواجه و بیش از ۱ ماه تعطیل شد. این تماشاخانه بعد از رفع مشکل و بازگشایی مجدد با تغییر مدیریت همراه شد و محمدصادق رنج‌کشان جایگزین قاسم جعفری شد.

سال ۹۷ تماشاخانه «ملک» که گفته می‌شود توسط دست‌اندرکاران تماشاخانه تعطیل شده پالیز تأسیس شده، با مدیریت نورالدین حیدری ماهر از فعالان با سابقه تئاتر در عرصه تهیه‌کنندگی و مدیرتولیدی، آغاز به کار کرد.

باید دید تجربه‌های به‌دست آمده در زمینه ورود بخش خصوصی به مدیریت تماشاخانه‌ها، این جریان در سال‌های آینده چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد.