تنبور و کمانچه در تالار رودکی همنشین شدند/ روایتی از یک ساز کهن

به گزارش سینما خراسان، کنسرت دونوازی همایون کاکی و حیدر کاکی روز چهارم بهمن ۱۳۹۷ در تالار رودکی تهران برگزار شد. این کنسرت شامل اجرای آثاری از ساخته‌های حیدر کاکی و برخی از مقام‌های موسیقی تنبور بود.

کنسرت دونوازی حیدر کاکی و همایون کاکی شامل ۲ بخش بود که بخش نخست بر اساس مقام های «شاخوشینی»، «داود نه کویره»، «حقن حقن»، «هی گیان» و استفاده از دستگاه چهارگاه و گوشه هایی از آن مانند درآمد و «منصوری» اجرا شد. این بخش شامل قطعه‌های «پریزاد»، «آواز بر اساس مقام شاخوشینی»، «قطعه فریاد»، «وه هار(بهار)»، «یاد یار ملودی های فولکلور» و «وصل یار» بود.

بخش دوم این اجرا هم شامل قطعاتی براساس مقام «غریبی»، «سحری»، «قه تار» و استفاده از دستگاه ماهور و شور و حالت‌هایی از بیات ترک (تعدیل شده) بود. «غریبی»، «تصنیف نازار (فولکلور)»، «قطعه آوازی و پنج ضربی درد عشق»، «قطعه ده ضربی»، «سحری و قطعه دوضربی»، «آواز قه‌تار» و «بیکران» قطعه‌هایی بودند که در بخش دوم اجرا شدند.

حیدر کاکی در بروشور این کنسرت نوشته بود: «ساز تنبور از قدیمی‌ترین سازهای مشرق زمین است که در اشکال متفاوت و در اقوام مختلف کرد و تُرک‌ و فارس وجود دارد و فرهنگ موسیقایی خود را طی قرن‌ها توسط این ساز روایت کرده‌اند. تنبور امروزی از قدیمی‌ترین انواع تنبور و از مهم ترین سازهای ایران زمین بوده و تاریخچه‌ای بس کهن دارد. تا جایی که پژوهشگران موسیقی معتقدند که موسیقی تنبور از انواع موسیقی ایران زمین است و بخش مهمی از پیشینه موسیقی ایران قدیم را باید در این موسیقی جست و جو کرد. با تحقیق بیشتر در زیر بنای این موسیقی متوجه می‌شویم که ریشه آن با موسیقی کلاسیک یا ردیف کنونی ایران گره خورده است و هر اندازه که به گذشته‌های تاریخی بر می‌گردیم ارتباط این دو را نزدیکتر می‌یابیم تا آنجا که هر دو را از یک منبع مشترک خواهیم یافت.

استاد محمد رضا درویشی می‌گوید: بخشی از مقام های تنبور و به ویژه آن بخش که به کلام یا مقام‌های حقانی شهرت دارد، از قدیمی‌ترین نمونه‌های موسیقی ایرانی به شمار می‌رود. این مقام‌ها از آنجا که در هاله از اعتقادات آیینی و مذهبی قرار داشته‌اند کمتر دچار تغییر و تحریف شده‌اند از این رو مطالعه آنها برای شناخت ریشه‌های موسیقی ایرانی امری ضروری است.

این موسیقی دارای ملودی‌های متنوع در مُدهای متفاوت است که هر کدام روایتگر حماسه‌ها و اسطوره‌های آیینی و باستانی و داستان‌های عاشقانه و عارفانه است و در حال حاضر دارای بیش از هفتاد «ته زر»، «نه زم»، یا بزم است که امروزه به آنها مقام می‌گویند. در این ته زرها (مقام ها) مُدهای متفاوتی وجود دارد که دارای روند ملودیک و سیر نغمات و بالا و پایین روندگی خاص خود هستند و مانند اغلب موسیقی اقوام ایران در این مُدها نیز نُت شاهد در مرکز و بقیه نت‌ها حول آن در حال گردش هستند. البته این وضعیت در بخش بدیهه نوازی ته رزهای تنبور بیشتر به چشم می‌خورد. وسعت صوتی تعدادی از از مُدها بر روی درجات تتراکورد و پنتاکورد و تعدادی هم به وسعت یک اکتاو و یا بیشتر واقع شده‌اند. به طور کلی مقام های تنبور به سه دسته تقسیم میشوند ١- مقام‌های مجازی ٢- مقام های باستانی یا مجلسی ٣- مقام های پردیوری- کلام – حقانی»