روایتی از ۵۰ سالگی یک رویداد عکاسی/ شهری که نمایشگاه «عکس» می‌شود

سینما خراسان- گروه هنر- سارا فرجی: جشنواره‌ تابستانی عکاسی آرل یک رویداد تابستانی در حوزه عکاسی محسوب می‌شود که از سال ١٩٧٠ توسط عکاس اهل آرل(Lucien Clergue) و نویسنده فرانسوی ( Michel Tournier) و تاریخ نگار (Jean-Maurice Rouquette) بنیان نهاده شده است و امسال پنجاهمین دوره آن در شهر کوچکی در جنوب فرانسه با همین نام ( Arles) برگزار شد.

پنجاهمین دوره این فستیوال اول جولای ۲۰۱۹ (دهم تیرماه) در شهر آرل افتتاح شد و ۲۲ سپتامبر (۳۱ شهریورماه) هم به کار خود پایان می‌دهد.

گزارشی که در ادامه می‌خوانید حاصل مشاهدات سینما خراسان از حضور در این فستیوال بین‌المللی است.

به عقیده خیلی از عکاسان، فستیوال بین‌المللی آرل، یکی از معتبرترین و بااهمیت‌ترین رویدادهای عکاسی به شمار می‌رود؛ با حضور و دیدن آثار و فضای برگزاری‌ این رویداد کاملا مشخص می‌شود که این نظر دور از ذهن و ادعایی گزاف نیست.

از همان ابتدا که وارد شهر آرل می‌شوی، متوجه می‌شوی که کل شهر در خدمت این جشنواره است و همه جا پوسترهای این رویداد نصب شده است؛ از رستوران‌ها و سوپرمارکت‌ها گرفته تا مراکز فرهنگی و هنری. بیشتر کتاب فروشی‌ها هم کتاب‌های دوره قبل این جشنواره را برای فروش گذاشته‌انداز همان ابتدا که وارد شهر آرل می‌شوی، متوجه می‌شوی که کل شهر در خدمت این جشنواره است و همه جا پوسترهای این رویداد نصب شده است؛ از رستوران‌ها و سوپرمارکت‌ها گرفته تا مراکز فرهنگی و هنری. بیشتر کتاب فروشی‌ها هم کتاب‌های دوره قبل این جشنواره را برای فروش گذاشته‌اند و حتی اقلام نوشت‌افزاری و فرهنگی مثل دفتر، پیکسل‌های فانتزی و… با موضوعیت جشنواره عکس آرل برای فروش گذاشته‌اند.

این نمایشگاه در بازه زمانی که ذکر شد هرروز از ساعت ۱۰ صبح کار خود را آغاز می‌کند تا ساعت ۷:۳۰ عصر که به دورهمی‌های شبانه و گپ و گفت‌های عکاسان با یکدیگر ختم می‌شود. جزئیات برنامه‌های هرروز هم در یک کاتالوگ و جدول‌های منظم آورده شده تا افراد بتوانند انتخاب کنند که در چه ساعتی از روز، از چه پروژه و نمایشگاهی بازدید کنند.

خلاصه اینکه وقتی در ایام برگزاری این جشنواره وارد شهر می‌شوی، تصور ورود به یک شهر را نداری، بلکه گویی وارد یک جشنواره بزرگ به وسعت یک شهر شده‌ای. تعداد بازدیدکنندگان این جشنواره با سایر جشنواره‌های این حوزه قابل مقایسه نیست. طبق آماری که روی سایت جشنواره درج شده، سال گذشته این جشنواره میزبان ۱۴۰ هزار نفر بازدیدکننده از سراسر جهان بوده است.

با وجود اینکه این جشنواره حدودا سه ماه برپاست ولی مهم‌ترین رویداد و اتفاق‌های حوزه عکاسی در هفته اول که هفته افتتاحیه است رخ می‌دهد به طوری که در این هفته بسیاری از مسئولین دولتی کشور فرانسه هم در جشنواره حاضر می‌شوند و از آن بازدید می‌کنند.

از آنجایی که در این روزها و این فصل از سال هوا هم در شهرهای اروپایی حسابی دلنشین است، همه کافه و رستوران‌ها میز و صندلی‌های خود را بیرون در پیاده روها گذاشته‌اند و مکان مناسبی را برای گپ و گفت اهالی عکاسی آماده کرده‌اند. اگر از علاقمندان و حرفه‌ای‌های حوزه عکاسی باشید، احتمالا می‌توانید چهره‌های معروف این عرصه را در این ایام ببینید چون بسیاری از عکاسان، گالری‌دارها و کیوریتورها در این ایام در جشنواره آرل حضور دارند و به دنبال استعدادهای ناب و خاص در عرصه عکاسی هستند.

علاوه براینکه خیلی از حرفه‌ای‌های دنیای عکاسی در این جشنواره حضور دارند و پروژه‌های کاری خود را برنامه‌ریزی می‌کنند این جشنواره فرصت خوبی برای پیشرفت عکاسان آماتور هم فراهم می‌کند. برگزاری کارگاه آموزشی و بحث و گفتگو راجع به عکس‌ها از جمله برنامه‌های این فستیوال برای عکاسان آماتور است. در همان هفته نخست فعالیت بیش از ۲۰۰ عکاس آماتور دوره‌های کوتاه دانش افزایی را شروع کردند.

مورد جالب توجه این فستیوال مشارکت مکان‌های تاریخی و موزه‌ها در برگزاری آن است به طوریکه نمایشگاه‌های عکس این رویداد اغلب با مشارکت موزه‌ها و موسسات فرانسوی و خارجی برگزار می‌شود و برای مدت زمان زیادی فضای خود را در اختیار برگزارکنندگان این فستیوال قرار می‌دهند.

امسال ۵۱ نمایشگاه در ۳۳ مکان مختلف فرهنگی یا مکان‌هایی که به عنوان میراث فرهنگی ثبت شده اند (مانند کلیساها، ساختمان‌های صنعتی…) برگزار شد؛ برخی از این اماکن فقط مخصوص این جشنواره و در مدت برپایی این نمایشگاه به روی عموم باز خواهند بود.

در جشنواره امسال علاوه‌بر آثار عکاسی، ویدئو وآثار ضبط شده صوتی، اسناد و مدارک دیجیتالی (روزنامه، آفیش، نامه، مقاله، …) روایت شاهدان یک رویداد مهم نیز ارائه شد. بخش ویژه‌ای نیز به آثار «دان مک کالن»، عکاس جنگ بریتانیایی قرن بیستم که اکنون هشتاد سال دارد و بسیاری از جنگ‌ها و بحران‌های اجتماعی را با عکس‌های خود پوشش داده، اختصاص یافته است.

رویکرد این فستیوال کاملا آرتیستی و با محوریت کیوریتور است به این معنا که شخص عکاس برای چنین جشنواره‌ای نمی‌تواند به تنهایی اپلای و شرکت کند، بلکه حتما باید کارش کیوریتور داشته باشد. در بخش رقابتی فستیوال هم یا گالری‌دار و یا کیوریتور شرکت می‌کندیکی از اتفاقات دیدنی و مهمی که در طول برگزاری این جشنواره رخ می‌دهد برنامه‌هایی است که شب‌ها برگزار می‌شود. به این شکل که در بخش‌های مختلف شهر که به این فستیوال مربوط است اسکرین‌های بزرگ گذاشته و ویدئوهای مولتی‌مدیا از آثار عکاسان مختلف به نمایش گذاشته می‌شود؛ به این ترتیب علاوه بر اینکه پروژه کمپانی‌های جدید معرفی و نمایش داده می‌شود تماشاگران می‌توانند با تازه‌ترین اتفاقات روز عکاسی دنیا آشنا شوند.

رویکرد این فستیوال کاملا آرتیستی و با محوریت کیوریتور است به این معنا که شخص عکاس برای چنین جشنواره‌ای نمی‌تواند به تنهایی اپلای و شرکت کند، بلکه حتما باید کارش کیوریتور داشته باشد. در بخش رقابتی فستیوال هم یا گالری دار و یا کیوریتور شرکت می‌کند. در واقع اثر عکاس توسط یک گالری‌دار یا کیوریتور معرفی می‌شود.

در حاشیه این فستیوال بین‌المللی، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های دیگری هم برپاست؛ VOICE OFF یکی از این نمایشگاه‌هاست که امسال در حاشیه فستیوال آرل برگزار شد.

علاوه‌بر این در بخش‌های جنبی این فستیوال کمپانی‌های تولید دوربین عکاسی و لوازم جانبی آن هم شرکت و از محصولات جدید خود رونمایی می‌کنند به‌عنوان نمونه امسال کمپانی Olympus در کنار یکی از نمایشگاه‌های اصلی این فستیوال غرفه‌ای برپا کرده بود و به معرفی محصول جدید خود می‌پرداخت.

این جشنواره هم مثل بسیاری از جشنواره‌های معتبر دنیا، اسپانسر و حامی مالی دارد و از انجایی که جشنواره معتبر و وسیعی با مخاطبان خاص خودش است، اغلب اسپانسرهای آن شرکت‌های معروف هستند.

اسپانسر امسال آرل، BMW بود که برای تبلیغ محصول خود آخرین مدل این کمپانی را در شهر تاریخی آرل فرستاده بود و روی آن با تبلیغات جشنواره تزئین شده بود.

نکته‌ای که بسیاری از عکاسان حاضر در جشنواره به آن اذعان دارند اینکه به طورکلی جشنواره عکس آرل فرصت خوبیست که دید عکاسان وسیع شود و با شکل‌های مختلف عکاسی آشنا شوند. عکاسی صرفا گرفتن عکس نیست، یک عکاس باید با مدیوم‌های دیگر هم آشنا شود. درجشنواره عکس آرل هنر عکاسی مدرن به خوبی دیده می‌شود و ما شاهد عکس‌های قدیمی تا دوران معاصر هستیم.

سهم ایرانی‌ها از جشنواره «آرل»

دوسال پیش حدود ۶۶ عکاس از ایران با ارائه پروژه‌ای با عنوان «۳۸ سال» در جشنواره آرل شرکت کردند. آناهیتا قباییان و نیوشا توکلیان، گردآورندگان آثار این نمایشگاه بودند و در معرفی این نمایشگاه مطرح کردند: «با این نمایشگاه می‌خواهیم کسانی که امروز، تصویر ایران را شکل می­ دهند معرفی کنیم. »

در جشنواره امسال هم چند عکاس ایرانی حضور داشتند که یکی از آن‌ها هاشم شاکری بود. پروژه این عکاس جوان که در قالب مولتی مدیا ارائه شد «مرثیه‌ای برای مرگ هامون» نام دارد که راجع به خشکسالی جنوب شرق ایران است.

مجموعه عکس‌های این عکاس ایرانی در پنجم سپتامبر که با عنوان «شب سال» در این جشنواره معروف است در قالب یک پروژه مالتی‌مدیا به نمایش درآمد و پس از آن به عنوان یکی از آثار شاخص بخش مولتی مدیا هرشب تا پایان جشنواره به نمایش گذاشته می‌شود. کیوریتور آثار وی Hugo du Pleaaix بود.

هنرمند عکاس دیگری که در پنجاهمین دوره این جشنواره حضور داشت و موفق به دریافت جایزه شد، حنا دارابی بود که موفق به دریافت جایزه کتاب تاریخی به علاوه کمک نقدی ۶ هزار یورویی شد. این جایزه به دلیل انتشارکتاب عکس‌های این هنرمند در مورد انقلاب ایران و حوادث سال‌های ۱۹۷۹ الی ۱۹۸۳ به وی تعلق گرفت.