عبور از جمال و رسیدن به جلال موسیقی/کوتاهی «فجر» در قبال «انقلاب»

علیرضا پاشایی کارشناس مسائل فرهنگی و مدیرکل اسبق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتگو با سینما خراسان با اشاره کامیابی‌ها و ناکامی‌های موسیقی ایران طی چهل سال گذشته توضیح داد: در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی دیگر وقت آن رسیده که به موسیقی ایران چه در دوره پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و چه در دوره پس از پیروزی انقلاب نگاه تطبیقی داشته باشیم؛ از نظر من واقعیت این است که در دوره پیش از انقلاب با وجود تمام تلاش‌هایی که برخی از هنرمندان برای حفظ موسیقی اصیل و ارزشمند ایرانی داشتند، این وجه جمالی موسیقی بود که بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت. حال آن که بنده بر این باورم پس از پیروزی انقلاب این ساحت فراموش شده «جلال موسیقی» بود که در حرکت محوری قرار گرفت و موجب اتفاقات ارزشمندی شد که متاسفانه تا پیش از آن وجود نداشت.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم به برخی دیدگاه‌های مقام معظم رهبری درباره موسیقی نگاهی داشته باشیم، متوجه می‌شویم که ایشان همواره به سه عیب میل شدید به موسیقی غربی، ابتذال و در خدمت قرار گرفتن موسیقی ایرانی به اهداف غیر متعالی در دوران پیش از انقلاب اشاره می‌فرمایند. مواردی که تا نزدیکی پیروزی انقلاب اسلامی ایران وجود داشت و این انقلاب شکوهمند اسلامی بود که بخش زیادی از موسیقی را ابتذال و فساد نجات داد.

خدمات متقابل موسیقی و انقلاب

پاشایی افزود: به خاطر دارم چندی پیش از یکی از مصاحبه‌های استاد حسین علیزاده لذت بردم که بر این نکته تاکید می‌کرد که «موسیقی اقوام تا چهل سال پیش از دست رفته بود اما بعد از پیروزی انقلاب بود که این گونه موسیقایی ارزشمند شانیت پیدا کرد.» به هر حال اینها را گفتم تا به این نکته اشاره کنم که موسیقی و انقلاب اسلامی هر دو خدمات متقابلی را به هم ارائه دادند که هر کدام می‌تواند در جایگاهش مورد بررسی قرار گیرد.

در دوران منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی موسیقی تنها هنری بود که به کمک پیروزی انقلاب آمد و به عنوان یک خط حامل اهداف پیروزی را به لایه‌های مختلف برداین کارشناس مسائل فرهنگی ادامه داد: در دوران منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی موسیقی تنها هنری بود که به کمک پیروزی انقلاب آمد و به عنوان یک خط حامل اهداف پیروزی را به لایه‌های مختلف برد. در این شرایط هنرمندان شریف موسیقی فقط با احساس مسئولیت بدون دریافت کوچک‌ترین وجهی کارهایی را با موضوع انقلاب تولید کردند که به اعتقاد من تکرارناپذیر بوده و هنوز اثرگذار هستند. در این راه می‌توان به آثار بزرگانی چون استاد محمدرضا لطفی و هنرمندانی چون حمید شاهنگیان، جمشید جم، محمد گلریز و دیگر هنرمندان اشاره کرد که متقبل زحمات زیادی شدند و فضا را به سمتی بردند که موسیقی به انقلاب خدمت کرده باشد.

پاشایی در ادامه صحبت‌های خود با اشاره به جریان کلی هدایت شده موسیقی در دهه ۳۰ توضیح داد: گرچه در این دوران برخی از استادان موسیقی ایران جانفشانی کردند تا موسیقی ایرانی در مسیر درست خود حرکت کند اما آنچه در شاخص رفتار سازمانی دولت دیده می‌شد، هدایت موسیقی در گرایش شدید به موسیقی غربی و همچنین موسیقی مبتذل بود.

وی در تشریح این وضعیت گفت: آنچه حاکمیت از موسیقی می‌خواست، حرکت به سمت موسیقی فاسدی بود که در بسیاری موارد مدنظر استادان موسیقی نبود. شما در این دوران است که می‌بینید نظام سلطه آنچنان در رفتار سازمانی حوزه موسیقی مدیریت می‌کرد که تمام موسیقی گویا باید در اختیار موسیقی غربی قرار می‌گرفت. یعنی آنچه دربار می‌خواست ترویج موسیقی‌ای بود که محصولش در کافه و کاباره‌ها دیده می‌شد. در حالیکه رویکرد موسیقی بعد از انقلاب اسلامی با هدف «رجعت به خویش» و تولید «موسیقی متعالی» در خدمت «اهداف متعالی» بود که این موضوع در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی، سال‌های اولیه انقلاب و حتی دوران دفاع مقدس معرف سبک زندگی و اهداف ارزشمندی بود که تامل روی آن ساعت‌ها به طول می‌انجامد.

پرسش‌های کلیدی در آستانه ۴۰ سالگی انقلاب

مدیرکل اسبق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به مولفه‌های موسیقی ایران در چهل سالگی انقلاب اسلامی تصریح کرد: حال در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران باید به این سئوال‌های مهم جواب بدهیم که آیا ما طی این چهل سال در حوزه موسیقی انقلاب اسلامی به نشان مورد نظر خود دست پیدا کرده‌ایم یا خیر؟ آیا موسیقی درست و متعالی که دائم از آن صحبت می‌کنیم در این چهل سال توانسته در سبد شنیداری خانواده ایرانی قرار بگیرد؟ آیا این موسیقی که امروز از آن به عنوان محصول موسیقی ایران در گونه‌های مختلف یاد می‌کنیم توانسته با جغرافیای فرهنگی ما انطباق داشته باشد؟ و از همه مهم‌تر آیا جشنواره موسیقی فجر ما در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به غیر از یک یا دو برنامه بسیار محدود نشانه‌ای از چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی دارد؟ شاید این‌ها سئوالاتی باشد که باید به صورت کاملا منطقی به آن پاسخ دهیم و اگر نتوانیم برای آن جوابی داشته باشیم قطعا در حوزه زیرساخت‌ها و انطباق آن با نیازهای امروز دچار مشکل هستیم.

تلاش برای ارتباط با گروه‌های موسیقی مسلمان، گروه‌های استکبارستیز و گروه‌های موسیقی فعال اهل تشیع یکی از مهم ترین کارهایی است که می‌توانیم انجام دهیم، اما متاسفانه تاکنون این موضوع به شکل سازمان یافته ای وجود نداشته است. این کارشناس موسیقی که چندی پیش دبیری کنگره تخصصی «موسیقی شهدای هنرمند» را به عهده داشت به برخی دیگر از مولفه‌های مثبت حضور موسیقی طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: البته که در این مدت اقدامات بسیار خوبی در حوزه موسیقی کشور انجام شده که اگر بخواهیم به موضوع نگاه آماری داشته باشیم خواهیم دید که ما قبل از انقلاب اسلامی فقط یک یا دو هنرستان فعال حوزه موسیقی داشتیم اما امروزه با انبوهی از دانشکده‌ها، هنرستان‌ها و موسسات آموزش عالی حوزه موسیقی رو به رو هستیم که انصافا قبل از انقلاب به این تعداد وجود نداشت.

وی افزود: ما امروزه علاوه بر تاسیس چندین آموزشگاه موسیقی در کشور شاهد رشد نشریات و رسانه‌های تخصصی حوزه موسیقی هم هستیم که فعلا کاری به محتوا و کیفیت آن‌ها ندارم، اما همین نگاه آماری نشان می‌دهد که ما دستاوردهای بسیار خوبی در این زمینه داشته‌ایم. ما حتی پیش از انقلاب یک جشنواره تخصصی حوزه موسیقی نداشتیم، اما امروز به برکت نظام جمهوری اسلامی ایران شاهد برگزاری چندین جشنواره ملی موسیقی در بخش‌های مختلف هستیم. کما اینکه در دوران پیش از انقلاب بسیاری از گروه‌ها و هنرمندان بودند که تمام تلاش خود را می‌کردند تا کارهای خارج از کشور برای ایرانی‌ها بازخوانی کنند، موضوعی که به نظر من آنچنان زیبنده کلیت موسیقی ما نبود و نیست.

نگاه دقیقی به مرزها مجازی نداشته‌ایم

پاشایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: شاید در این سال‌ها نگاه من با نگاه مدیران دولتی متفاوت باشد اما باید به این نکته اشاره کنم ما در حوزه موسیقی یک نگاه به مرزهای مجازی و یک نگاه به مرزهای جغرافیایی داریم که متاسفانه ما در مرزهای مرزهای مجازی نگاه دقیقی نداریم، در حالیکه انقلاب اسلامی ایران این ظرفیت را دارد و می‌تواند در خارج از مرزها خود را با چندین مجموعه مختلف به اشتراک بگذارد.

وی افزود: در این راه هنر بسیار قدرتمندی چون موسیقی می‌تواند نقش بسیار ارزشمندی را ایفا کند. تلاش برای ارتباط با گروه‌های موسیقی مسلمان، گروه‌های استکبارستیز و گروه‌های موسیقی فعال اهل تشیع یکی از مهم‌ترین کارهایی است که می‌توانیم در این راه انجام دهیم، اما متاسفانه تاکنون این موضوع به شکل سازمان یافته‌ای وجود نداشته و ما از این گروه‌ها و مجموعه‌هایی که به آن اشاره کردم کمترین اثر را حتی در رویدادهایی چون جشنواره موسیقی فجر که مزین به نام انقلاب اسلامی است، هم نمی‌بینیم. در حالیکه باید بدانیم و آگاه باشیم که چنین رویدادهایی مخاطبان انبوهی دارند و می‌توانیم از طریق آن‌ها با خط حامل موسیقی پیام انقلاب اسلامی را انتقال دهیم.

این کارشناس مسائل فرهنگی گفت: ما باید در حوزه جغرافیای انقلاب خلاءها را پر کنیم و بر اساس آن رویکردهایمان را نیز تغییر بدهیم. کما اینکه دیده‌ایم از باب برخی غفلت‌ها دشمن چه استفاده‌ای در جنگ نرم علیه ما کرده و به تبع آن متاسفانه اتفاقاتی پیش آمد کرده که امروز نتایج آن را می‌بینیم. به هر ترتیب من در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی از تمام دستگاه‌های دولتی و خارج از دولت که بابت موسیقی بودجه می‌گیرند با صدای بلند می‌پرسم که چه کار تاثیرگذاری برای چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی انجام داده‌اند؟

پاشایی ادامه داد: اینها سئوالاتی است که باید به آنها پاسخ دهیم و بگوییم در برابر جایگاه، هویت و پولی که از بیت‌المال صرف شده چه کارهایی برای این نظام انجام گرفته است؟ استادان و فعالان موسیقی در دوران انقلاب اسلامی با امکانات نزدیک به هیچ، تولیدات و آثاری را عرضه کرده‌اند که هنوز طراوت و اثربخشی‌های آن غیرقابل انکار است. حال در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، با انبوهی از امکانات، بودجه و اختیارات و زیرساخت‌ها، ما در برابر هجوم گونه‌های نامتجانس، تلاش سازمان یافته رسانه‌های نظام سلطه و گروه‌های واسط و میانجی آنان در داخل کشور، برای تغییر ذائقه موسیقایی نسل جوان چه کرده‌ایم؟ ما واقعا برای صیانت از میراث گذشتگان، مرزبندی‌ها و آفند در مقابل این شبیخون چه کرده‌ایم؟ آیا در چهل سالگی انقلاب برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای سرمایه‌های اجتماعی از مسیر موسیقی کاری کرده ایم؟