مرثیه‌ای بر ظرفیت رو به زوال موسیقی مذهبی/وقتی «پول» سکان‌دار است

هوشنگ جاوید پژوهشگر حوزه موسیقی در گفتگو با سینما خراسان در تبیین دلایل ضعیف شدن جریان تولید آثار موسیقایی متکی بر مفاهیم و مناسبت‌های مذهبی گفت: حدود یکی دو دهه گذشته حمایت از موسیقی ایرانی و ارکسترال خیلی موردتوجه مسئولان قرار گرفت و به دلیل اینکه هزینه ساخت و تولید آثاری با مضامین، ملی، مذهبی و مناسبی هم بسیار کمتر بود، بنابراین آهنگسازان بیشتری نیز روی چنین موضوعاتی تمرکز می‌کردند.

غیرسفارشی‌های محبوب

جاوید افزود: بسیاری از هنرمندان به دلیل شرایط مطمئنی که در آن سال‌ها وجود داشت، کارهایی را از روی میل باطنی خود، در همین حال و هوا تولید می‌کردند که هیچ مدیر و نهادی برای ساخت آن سفارشی انجام نداده بود. اتفاقاً همین آثار به قدری موردحمایت دستگاه‌های فرهنگی قرار می‌گرفت که تهیه‌کنندگان را هم ترغیب می‌کرد تا در این حوزه سرمایه‌گذاری و آثاری را در قالب مجموعه‌های موضوعی روانه بازار کنند.

وی ادامه داد: در همین سال‌ها بود که شاهد تولید آثار ارزشمندی بودیم که هنرمندان و تهیه‌کنندگان، باانگیزه‌های شخصی نسبت به تولید آن‌ها اقدام می‌کردند؛ آثاری با مضامین انتظار، فرج امام زمان (عج)، قیام عاشورا و مواردی در این چارچوب که در عین رعایت کیفیت‌های لازم، بسیار خوب هم میان مردم جایگاه پیدا می‌کردند.

متاسفانه بازار این روزهای موسیقی در سیطره آثاری سبک و روزمره است که این روزمرگی یک خواننده را یک روز به عرش و خواننده دیگر را در همان روز به فرش می‌برد! در این راه توجه به آثاری که مضامینی مذهبی، عارفانه و الهی دارند هم تکلیفشان معلوم است جاوید ادامه داد: در این حوزه هنرمندانی چون جلیل عندلیبی، تهمورس پورناظری، سیدجلال محمدیان، حسام‌الدین سراج و بسیاری دیگر از هنرمندان بودند که آثاری را در محیط‌های عارفانه خلق می‌کردند که واقعاً مخاطبان را به سمت خود می‌کشاند. حتی این میزان توجه هم ماجرا را به سمتی هدایت کرد که جوان‌ترها نیز به سمت تولید این آثار گرایش پیدا کرده و وارد کار می‌شدند. در این راه می‌توان به هنرمندانی چون امیرحسین مدرس و برخی دیگر اشاره کرد که اساساً حضورشان در موسیقی را با تولید آلبوم‌های مذهبی آغاز کردند اما رفته رفته گرایش بیشتری به سمت موسیقی پاپ پیدا کرده و به سمت خوانش کارهای عاشقانه پرداختند.

تغییر یک روند؛ رشد غیراصولی پاپ

این پژوهشگر موسیقی با اشاره به جریان موثری که در دهه‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه تولید آثار مذهبی به وجود آمده بود، بیان کرد: این حرکت‌ها واقعاً حرکت‌های خوبی بود که دستاوردهای ارزشمندی را نیز به همراه داشت اما بعدها که هزینه‌های تولید آثار موسیقایی افزایش پیدا کرد، ما شاهد تغییر این روند مثبت بودیم، به طوری که بسیاری از پروژه‌ها و تولیدات مرتبط با مضامین ملی و مذهبی، رفته رفته کمتر شد و با وجود تولیدات مناسبی که در این حوزه چه در حوزه هنری و چه در سازمان صدا و سیما انجام می‌گرفت اما ما دیگر شاهد شکل‌گیری یک جریان مثبت و اثرگذار در این زمینه نبودیم.

وی افزود: این جریان در شرایطی قرار گرفت که تهیه‌کنندگان و آهنگسازان نیز به دلیل کم شدن حمایت‌ها، به سمت ساخت آثار عاشقانه گرایش بیشتری پیدا کردند. موضوعی که سبب رشد فزاینده و غیراصولی موسیقی پاپ شد و کارها را به سمتی برد که پرداختن به موسیقی‌های بی‌کیفیت پررنگ‌تر شد. در این راه تهیه‌کننده‌ها هم به دنبال بازگشت هزینه‌های خود بودند و با نگاه تاجرمآبانه‌ای که به این شرایط داشتند آنچنان شرایط را متکی بر نظام اقتصادی کردند که شنیدن موسیقی‌های ملی و مذهبی آرام آرام کم رنگ و از چرخه تولید خارج شد.

سکان بازار موسیقی در دست تهیه‌کنندگان

جاوید گفت: متاسفانه تهیه‌کنندگان در این چارچوب شرایطی را به وجود آوردند که خواننده‌های خوش آتیه و جوان دوران قدیم نیز که هنر خود را تحت تاثیر سال‌های درخشان موسیقی اصیل ایرانی به دست آورده بودند، به تدریج وارد همین جریان شوند؛ جریانی که تهیه‌کنندگان و به‌تعبیری پول در آن حرف اول و آخر را می‌زند. شکل‌گیری این شرایط هم به سیاستگذاری‌های دولتی بازمی‌گردد که متاسفانه در این زمینه برنامه راهبردی نداشته و ندارند.

وی تأکید کرد: اساساً همین باری به هر جهت بودن دولت نسبت به مساله موسیقی است که موجب شده تهیه‌کنندگان کار را به دست بگیرند و جریان موسیقی را هدایت کنند. متاسفانه بازار این روزهای موسیقی در سیطره آثاری سبک و روزمره است که این روزمرگی یک خواننده را یک روز به عرش و خواننده دیگر را در همان روز به فرش می‌برد! در این راه توجه به آثاری که مضامینی مذهبی، عارفانه و الهی دارند هم تکلیفشان معلوم است. زیرا از کمترین نوع حمایتی برخوردار هستند و طبیعتاً کارایی خود را هم از دست داده‌اند.

این مولف و مدرس موسیقی در بخش پایانی صحبت‌های خود تصریح کرد: طی سال‌های اخیر آثار مناسبتی متعددی تولید شده اما به دلیل اینکه از حمایت چندانی برخوردار نیستند و شرایط به گونه‌ای می‌شود که شنیده نمی‌شوند، بنابراین در یک چارچوب محدود باقی می‌مانند و اتفاق خاصی مانند گذشته برای آن‌ها نمی‌افتد. در این راه اگر دولت و متولیان صدور مجوز ساز و کار صدور مجوزها را به سمتی هدایت کنند که تهیه‌کنندگان مجاب به حمایت از این آثار شوند قطعاً ظرفیت رو به زوال موسیقی‌های مرتبط با مضامین ملی و مذهبی باردیگر احیا می‌شود.