ملودی «آریا» و درددل‌های «رسول»/ شهرتی که با «عصر جدید» آغاز نشد

سینما خراسان -گروه هنر-علیرضا سعیدی: یکی از این چارچوب‌های مرتبط با فعالیت‌های فرهنگی – هنری که پیرامون موضوع دفاع مقدس توانسته یادگاری‌های خوبی برای ما به جای بگذارد و تبدیل به سندی ارزشمند در جریان جنگ تحمیلی شود، «موسیقی فیلم» است که بسیاری از آن‌ها آنچنان در ذهن ما ثبت شده که شاید خیلی از ما با شنیدن یا مواجهه با کلید واژه‌ای چون «دفاع مقدس» و «جنگ» یاد این آثار می‌افتیم. آثاری که حتی گاهی از خود فیلم هم بیشتر در گوش شنیداری و نگاه دیداری جامعه ایرانی باقی مانده و به حدی از خود تاثیر به جای گذاشته که قطعاً نمی‌توان از آنها بی تفاوت عبور کرد. اینها قطعاً اسنادی ارزشمند در کنار سایر مستندات دورانی هستند که تاریخ هم از رشادت‌ها و شهامت‌هایش به نیکی و احترام یاد خواهد کرد.

بر همین اساس گروه هنر سینما خراسان همزمان با فرارسیدن «هفته دفاع مقدس» در ادامه دیگر پروژه‌های مناسبتی و موضوعی خود که طی ماه‌های اخیر متناسب با مناسبت‌های تاریخی، مذهبی و ملی به آن پرداخته در پرونده‌ای ویژه به بررسی کارنامه و فعالیت تعدادی از آهنگسازان برگزیده سینمای ایران در حوزه سینمای دفاع مقدس و سینمای مقاومت خواهد پرداخت.

در سومین روایت از این سلسله گزارش‌ها که با عنوان «آهنگسازان شاخص سینمای دفاع‌مقدس و مقاومت» در اختیار مخاطبان قرار داده می‌شود، به بررسی اجمالی فعالیت‌های آریا عظیمی‌نژاد آهنگساز و نوازنده صاحب سبک سینمای ایران می‌پردازیم که در یکی دو سال گذشته با حضور در تیم داوری مسابقات استعدادیابی «عصر جدید» و سخت‌گیری‌های مثال‌زدنی‌اش بین مخاطبان غیر تخصصی حوزه موسیقی نیز معروف شده است.

این شهرت شرایطی را ایجاد کرد که به واسطه آن مخاطبان بیشتری با آثار پیشین این آهنگساز معتبر سینما، تلویزیون و تئاتر آشنایی پیدا کنند. آثاری که قطعاً در میان آن‌ها همکاری با کارگردانان شناخته شده سینمای دفاع مقدس همچون زنده‌یاد رسول ملاقلی پور با درددل‌های متفاوتش از دفاع مقدس و یا محمدعلی باشه آهنگر با نگاه متفاوتش به ناگفته‌های جنگ جایگاه ویژه‌تری دارد.

آغاز راه آهنگساز سینما با بازیگری در تلویزیون!

آریا عظیمی‌نژاد آهنگساز چهل و هفت ساله کشورمان تجربه حضور در فعالیت‌های هنری را با بازیگری آن زمان که پدرش جمشید عظیمی‌نژاد نویسنده و برنامه ساز تلویزیونی بود، آغاز کرد. او در سنین کودکی به واسطه شغل پدر، در مجموعه «خانه عروسک‌ها» به عنوان یک بازیگر شش ساله معرفی و همراه با خواهرش پوپک عظیمی‌نژاد رسماً وارد میدان بازیگری شد؛ عرصه‌ای که البته در آن ماندگار نشد.

عظیمی‌نژاد موسیقی به ویژه نوازندگی سه تار را نزد استادانی چون جلال ذوالفنون، محمود تاجبخش و علی اصغر زندوکیلی آموخت و بعد از آن بود که با ورود به رشته موسیقی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۷۲ نزد استادان شناخته شده دیگری از جمله مصطفی کمال پورتراب و فرهاد فخرالدینی تحصیلات موسیقایی خود را ادامه داد. او در همان سال‌های ابتدایی کارهای خود در عرصه موسیقی بود که تلاش کرد با آهنگسازی آثار نمایشی فضای جدیدی را تجربه کند و اتفاقاً همین عامل باعث شد که او تبدیل به یکی آهنگسازان برگزیده موسیقی تئاتر شده و سکوی پرتابی برای ورود او به سینما و تلویزیون باشد.

او با اتکا به این تجربیات ارزنده در عرصه تئاتر و همکاری با هنرمندانی چون آزیتا حاجیان و سیما تیرانداز بود که در عرصه سینما نیز خوش درخشید و کارهایی را در این زمینه به ویژه حوزه سینمای دفاع مقدس خلق کرد که انصافاً هنوز هم جزو بهترین‌های موسیقی فیلم در کشورمان به حساب می‌آیند.

«پزشکان- ۱۳۷۷» به کارگردانی مسعود کرامتی، «کمین – ۱۳۷۹» به کارگردانی مسعود کرامتی، «خانه ما – ۱۳۷۹» به کارگردانی مسعود کرامتی، «کاکتوس‌های بی شخصیت» به کارگردانی نیما فلاح، «زنگ آخر – ۱۳۸۱» به کارگردانی نیما فلاح، «این راهش نیست – ۱۳۸۲» به کارگردانی مسعود کرامتی، «مروارید سرخ – ۱۳۸۳» به کارگردانی مسعود رسام، «روزهای اعتراض – ۱۳۸۴» به کارگردانی حسین سهیلی زاده، «نیمکت – ۱۳۸۴» به کارگردانی محمد رحمانیان، «او یک فرشته بود – ۱۳۸۴» به کارگردانی سیروس مقدم، «آخرین گناه – ۱۳۸۵» به کارگردانی حسین سهیلی زاده، «پریدخت – ۱۳۸۶» به کارگردانی سامان مقدم، «روز حسرت – ۱۳۸۷» به کارگردانی سیروس مقدم، «رستگاران – ۱۳۸۸» به کارگردانی سیروس مقدم، «جراحت – ۱۳۸۸» به کارگردانی محمد مهدی عسگر پور، «پس از سال‌ها – ۱۳۸۸» به کارگردانی اکبر خواجویی، «چار دیواری – ۱۳۸۹» به کارگردانی سیروس مقدم، «زیر هشت – ۱۳۸۹» به کارگردانی سیروس مقدم، «پایتخت از ۹۰ تا ۹۹» به کارگردانی سیروس مقدم، «تا ثریا – ۱۳۹۰» به کارگردانی سیروس مقدم، «دودکش – ۱۳۹۲» به کارگردانی محمد حسین لطیفی، «میکائیل – ۱۳۹۴» به کارگردانی ۱۳۹۴»، «قرعه – ۱۳۹۵» به کارگردانی برزو نیک نژاد، «علی البدل – ۱۳۹۶» به کارگردانی سیروس مقدم، «سفر در خانه – ۱۳۹۷» به کارگردانی بهمن گودرزی، «احضار- ۱۳۹۷» به کارگردانی امیر عباسی زاده سریال‌هایی هستند آریا عظیمی نژاد در مقام آهنگساز حضور داشتند. ضمن اینکه «جادوی ایران زمین ۱ و ۲»، «میم مثل مادر» و «ساقی سرمست با صدای استاد کریم خانی» از جمله آثاری هستند که در قالب آلبوم پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند.

عظیمی‌نژاد سرپرست گروه موسیقی «بوم و بر» است که در سبک موسیقی تلفیقی فعالیت دارد. او در کنسرت‌های بسیار محدودی که با گروه خود داشته تلاش کرده تا در فضایی مدرن و امروزی، شنوندگان را به شنیدن نغمات و مقامات در حال فراموشی موسیقی مقامی فرا خواند. وی بدون تردید یکی از موفق ترین آهنگسازان و نوازندگان موسیقی کشورمان فارغ از دغدغه‌های سینمایی و داوری اش در رویدادهای مختلف به حساب می‌آید. کما اینکه موفق ترین خوانندگان کشورمان از جمله محمد اصفهانی، علیرضا عصار، فریدون آسرایی، حجت اشرف زاده، امیرحسین مدرس و تعدادی دیگر از خوانندگان مطرح با او همکاری‌های بسیار خوبی داشته‌اند.

تولد یک آهنگساز صاحب سبک در سینما با پشتوانه موسیقی اقوام

آریا عظیمی‌نژاد اما فعالیت خود را به موسیقی سریال‌های تلویزیونی محدود نکرد، او به واسطه توانمندی‌های آشکارش در حوزه‌های نوازندگی و آهنگسازی توانست نظر بسیاری از کارگردانان معتبر سینمای ایران را نیز به خود جلب کرد. آنچنان که این موسیقی آریای جوان بود که توانست فارغ از جذابیت‌ها و ارزش‌هایی که این آثار داشتند، سینمای این کارگردانان را نیز به مخاطبان معرفی کند. آثاری که برخی از آن‌ها در ژانرهای مختلف اجتماعی و بیشتر در ژانر سینمای مقاومت و دفاع مقدس به چشم آمدند و از این آهنگساز شمایلی را درست کردند که قطعاً می‌توانیم از وی به عنوان یک آهنگساز صاحب سبک در سینمای ایران یاد کنیم.

«عروس خوش‌قدم» به کارگردانی کاظم راست گفتار، «نقاب – ۱۳۸۳» به کارگردانی کاظم راست گفتار، «من و دبورا- ۱۳۸۴» به کارگردانی سیدضیاالدین دری، «عروسک فرنگی – ۱۳۸۴» به کارگردانی فرهاد صبا، «صحنه جرم، ورود ممنوع» به کارگردانی ابراهیم شیبانی، «چند کیلو خرما برای تدفین- ۱۳۸۴» به کارگردانی سامان سالور، «عشق ممنوع – ۱۳۸۴» به کارگردانی سید ضیالدین دری، «پارک وی – ۱۳۸۵» به کارگردانی فریدون جیرانی، «همیشه پای یک زن در میان است- ۱۳۸۶» به کارگردانی کمال تبریزی، «فرش ایرانی» به کارگردانی کمال تبریزی، «آن سوی رودخانه – ۱۳۸۷» به کارگردانی عباس احمدی مطلق، «طلا و مس- ۱۳۸۸» به کارگردانی همایون اسعدیان، «آدم کش – ۱۳۸۸» به کارگردانی رضا کریمی، «بهشت اینجاست – ۱۳۸۹» به کارگردانی حمیدرضا سلیمیان، «زندگی خصوصی – ۱۳۹۰» به کارگردانی محمدحسین فرح بخش، «کاغذ خروس نشان- ۱۳۹۰» به کارگردانی مریم میلانی، «چک – ۱۳۹۰» به کارگردانی کاظم راست گفتار، «خواب زده‌ها- ۱۳۹۲» به کارگردانی فریدون جیرانی، «تراژدی – ۱۳۹۲» به کارگردانی آریتا موگویی، «مستانه – ۱۳۹۳» به کارگردانی محمد حسین فرح بخش، «ع ش ق – ۱۳۹۲» به کارگردانی قاسم جعفری، «شاهزاده روم – ۱۳۹۳» به کارگردانی هادی محمدیان، «در مدت معلوم – ۱۳۹۳» به کارگردانی وحید امیرخانی، «گینس – ۱۳۹۳» به کارگردانی محسن تنابنده، «نیم – ۱۳۹۴» به کارگردانی بهمن کامیار، «پرونده ای برای سارا- ۱۳۹۴» به کارگردانی نادر مقدس، «آب نبات چوبی – ۱۳۹۴» به کارگردانی محمد حسین فرح بخش، «هلن – ۱۳۹۴» به کارگردانی علی اکبر ثقفی، «خوب، بد، جلف – ۱۳۹۵» به کارگردانی پیمان قاسم‌خانی، «جانان» به کارگردانی کامران قدکچیان، «تخته گاز- ۱۳۹۷» به کارگردانی محمد آهنگرانی، «همه چی عادیه – ۱۳۹۷» به کارگردانی محسن دامادی، «بی حسی موضعی – ۱۳۹۷» به کارگردانی حسین مهکام از جمله آثار سینمایی آریا عظیمی نژاد در حوزه سینما هستند.

اما به دور از هرگونه مبالغه، آنچه توانسته تا به امروز آریا عظیمی‌نژاد آهنگساز را به عنوان یک آهنگساز خلاق و به معنا و مفهوم مطلق کلمه «مولف» تبدیل کند، آهنگسازی آثاری است که در حوزه سینمای جنگ نوشته و از او هنرمندی معرفی کرده که شاید بتوان ماندگارترین آثارش را در این کارها جستجو کرد، کارهایی که الحق و الانصاف در حوزه سینمای مقاومت اکنون به عنوان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کارها یاد می‌شود که هریک می‌توانند در بخش‌های مختلف مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرند.

«میم مثل مادر – ۱۳۸۵» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور، «فرزند خاک – ۱۳۸۶» به کارگردانی محمد علی باشه آهنگر، «نفوذی- ۱۳۸۷» به کارگردانی احمد کاوری و مهدی فیوضی، «بیداری رویاها – ۱۳۸۸» به کارگردانی محمد علی باشه آهنگر، «۲۳ نفر – ۱۳۹۷» به کارگردانی مهدی جعفری از جمله همین فیلم‌هایی هستند که در حوزه سینمای دفاع مقدس از آریا عظیمی نژاد به یادگار مانده است.

شهرتی که قبل از «پایتخت» و «عصرجدید» برای آریا به وجود آمد

وی پیش از ظهور و بروز تجربه‌های فراگیری چون «پایتخت» و «عصر جدید» که هر کدام فصل جدیدی از فعالیت‌های این آهنگساز خوش قریحه موسیقی کشورمان را رقم زدند، در حوزه موسیقی متن سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی مختلفی خود را به عنوان یک آهنگساز صاحب سبک و معتبر معرفی کرده بود، شرایطی که شاید پایه گذار ورودش به فصل جدیدی از فعالیتش محسوب می‌شود و اتفاقاً او به واسطه همین توانمندی بود که تهیه‌کنندگان و صاحبان آثار را مجاب می‌کرد که از هوشمندی، تخصص و آگاهی وی از حوزه‌های مختلف موسیقی و نمایشی برای داوری و مواردی دیگر بهره مند شوند.

عظیمی‌نژاد با ساخت موسیقی فیلم‌های «میم مثل مادر»، «طلا و مس» و «فرزند خاک» بود که علاوه بر دریافت جایزه بهترین موسیقی در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، جایزه‌های متعددی از جمله جایزه جشن خانه سینما را نیز از آن خود کرد. در این میان این موسیقی فیلم «میم مثل مادر» او بیشتر به گوش شنیداری مردم رسید و آنچنان از این کار استقبال کردند که عظیمی نژاد را مجاب کرد سال‌ها بعد از ساخت این موسیقی به فکر تولید نماهنگی هم از آن باشد. نماهنگی که با همراهی تعدادی از کودکان خردسال و نوازندگان شناخته شده کشورمان در یکی از مراکز تجاری پایتخت تولید و آنچنان مورد استقبال قرار گرفت که تا مدت‌ها در بالاترین رتبه دانلودهای سامانه‌های اینترنتی قرار گرفت.

این آهنگساز در سال ۱۳۸۵ درباره موسیقی «میم مثل مادر» گفته بود: «شخصیت اول فیلم میم مثل مادر نوازنده حرفه‌ای بود که به دلایلی نتوانست کار خود را ادامه دهد. این شخصیت فیلم نیز به موسیقی کلاسیک گرایش زیادی دارد. بالطبع من نیز باید در ساخت موسیقی این فیلم از سازهای کلاسیک استفاده کردم. بیشتر فرم این موسیقی بیان احساسات است. صحبت‌هایی که من با تهیه کننده داشتم و او می‌خواست در فیلم از سازهای ایرانی استفاده کنیم، اما من برای ایجاد حس بیشتر در مخاطب پافشاری کردم.»

یکی دیگر از ویژگی‌های بسیار ارزشمندی که در آثار موسیقایی آریا عظیمی‌نژاد چه در حوزه‌های اجرایی و نوازندگی و چه در عرصه آهنگسازی می‌توان از آن به عنوان یک امتیاز ویژه و ممتاز کارهایش یاد توجه وی به موسیقی اقوام ایران در قالب‌های متفاوت بوده، شرایطی که در تمامی کارهای او به خوبی و البته به درستی مشهود است که مخاطبان عام تر کارهایش اوج این تخصص را می‌توانند در موسیقی سریال «پایتخت» ببینند. فضایی که قطعاً یکی از نقطه‌های ارزشمند هم سریال و هم کارنامه فعالیتی وی محسوب می‌شود.

وی در کارنامه درخشان فعالیت‌های خود در عرصه آهنگسازی در حوزه آفرینش موسیقی‌های آیینی و مذهبی نیز کارهای درخشانی نیز دارد که از آن جمله می‌توان به تولید قطعه به شدت ماندگار «آمدم ای شاه پناهم بده» با نوای استاد کریم‌خانی اشاره کرد که بعدها با تولید آلبوم «ساقی سرمست» تداوم یافت و موجب شد که بسیاری از هنرمندان عرصه موسیقی به تبعیت از این شیوه آریا عظیمی نژاد در عرصه آهنگسازی آثار آیینی فضای جدیدی از آهنگسازی این گونه کارها در کارنامه فعالیتی خود تجربه کنند. فضایی که قطعاً در آثاری سینمایی او به ویژه سینمای جنگ نیز دربرگیرنده همین ویژگی‌های ممتاز بود و شمایلی از موسیقی متن فیلم‌های موضوعی را پدید آورد که تبدیل به یکی مولفه‌های ارزشمند کارنامه این آهنگساز هم شد.

نظرات مهم آقای آهنگساز درباره وضعیت موسیقی فیلم و سریال

آریا عظیمی‌نژاد چندین سال قبل از شهرتش در میان مردم، آن زمان که در حوزه سینمای جنگ آثار بسیار ارزشمندی را تولید می‌کرد، به واسطه یک گفتگوی رسانه‌ای نظرات خود درباره آهنگسازی در این فضا را اینگونه تبین کرده بود: هیچ وقت موسیقی را ساده نمی‌انگارم زیرا من همیشه موسیقی را در سادگی آن می‌پسندم. یعنی دوست دارم موسیقی دارای سادگی باشد. پیچیدگی‌های بیش از اندازه موسیقی موردپسند من نیست. دوست دارم پیچیدگی‌ها باطنی باشد تا اینکه پیچیدگی‌های تکنیک موسیقی را به کار بگیرم. کارهایی که تا کنون ساخته‌ام خیلی درگیر پیچیدگی‌های آن‌چنانی موسیقی، که برخی از دوستان به آن دچار شده‌اند، نیستند. نوع و نگاه من اصلاً این‌طور نیست.

وی در همین گفتگوی رسانه‌ای درباره جایگاه موسیقی فیلم و سریال گفته بود: اینکه ما در موسیقی ضعیف هستیم، طبیعی است. زیرا آموزش موسیقی دقیق و آکادمیک نداریم و اجازه تشویق و ترغیب به یادگیری موسیقی وجود ندارد. وقتی آموزش‌ها غلط باشد از دل آنچه کسانی بیرون می‌آید؟ گاهی اوقات برای دانشجویان دانشگاه هنر و معماری ورک شاپ‌های موسیقی فیلم برگزار می‌کنم. وقتی برای بچه‌ها در مورد موسیقی فیلم صحبت می‌شود همه مبهوت نگاه می‌کنند. وقتی آموزش ضعیف است طبیعتاً تبعات آن دامن گیر همه چیز می‌شود. اگر بخواهیم خودمان را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم واقعاً ضعیف هستیم ولی به صورت فرادی کارهایی را می‌توان انجام داد که شخصی است. نمی‌توانیم بگوییم چون سیستم درست است شخصی مثل استاد «کیهان کلهر» الان مشغول فعالیت است. یا اینکه به دلیل درست بودن سیستم من با ساز سه تار در جشنواره انگلیس رتبه دوم را کسب کردم. اینها همه حرکت‌های شخصی است و به سیستم ارتباطی ندارد. بین ما و آهنگسازان فیلم مطرح دنیا فرقی وجود ندارد زیرا با برخی از آن‌ها برخورد و یا همکاری داشته‌ام. اولین باری که وارد استودیو «جاسلین پوک» شدم اصلاً احساس کردم که به استودیو خودم وارد شده‌ام. به من گفتند که مشکلی در بخش صدا وجود دارد و بدون اینکه به پشت یکی از دستگاه‌ها نگاه کنم فقط یک دکمه را زدم و میکروفون راه افتاد. همه با تعجب نگاه می‌کردند و برای آن‌ها عجیب بود که مگر می‌شود در ایران هم چنین امکاناتی داشت. در آنجا دنیاها و دغدغه‌ها فرق می‌کند و آهنگساز کار خودش را انجام می‌دهد و مدیربرنامه ها هم کار خودشان را دنبال می‌کند. آهنگساز دیگر کاری به دستمزد نوازنده‌ها و سیستم ممیزی و تهیه کننده ندارد ولی در ایران یک زره بر تن داریم تا خودمان همه اتفاقات را یک تنه درست کنیم.

به هر ترتیب تحلیل آثار آریا عظیمی‌نژاد در حوزه سینمای جنگ نیازمند بررسی‌های آکادمیک و اصولی‌تری در حوزه موسیقی است اما در این مجال کوتاه آنچه می‌توان از نحوه حضور این آهنگساز و نوازنده موسیقی مورد توجه قرار داد، جریان مولفی است که او و تعدادی دیگر از آهنگسازان سینما در حوزه سینمای جنگ با اتکا به توانمندی‌های ارزشمند و نهفته موسیقی نواحی ایران وارد سینما کردند. جریانی که همچنان جزو حلقه مفقوده آهنگسازی در این حوزه‌ها محسوب می‌شود و به غیر از آریا عظیمی نژاد و تعدادی محدود از هنرمندان این عرصه کمتر متوجه این گنجینه گرانبها شده‌اند که می‌تواند چه فرصت‌های طلایی را در اختیارشان برای ساخت موسیقی آثار سینمایی به ویژه سینمای جنگ پدید آورد.

قطعه‌ای که به ضمیمه این گزارش شنیدید «فرزند جنگ» نام دارد که مربوط به موسیقی متن فیلم «میم مثل مادر» است.