به گزارش خبرنگار سینما خراسان، مقاله “تحلیلی بر مفهوم Actual در نظریه اجرا شکنر با رویکردی به مفهوم واقعه در عرفان اسلامی” به قلم “دکتر عظیم حمزییان” و “سید امیرمحمد طباطبایی واعظ” امسال در شماره ۲۶ پژوهشنامه عرفان به مدیریت دکتر کاکایی که از سرآمدان تحقیق و پژوهش در حوزه عرفان و فلسفه اسلامی است، در تهران به چاپ می رسد.
این موضوع بهانه ای شد تا گفتگویی با یکی از نویسندگان این مقاله که دانشجوی دکتری رشته تصوف و عرفان اسلامی است، داشته باشیم.
سید امیر محمد طباطبایی در پاسخ به خبرنگار سینما خراسان درباره این اثر گفت: ماجرای این مقاله به حدود دو سال قبل بازمی گردد که در نشستی، یکی از دوستان مبحث “ریچارد شکنر” و نظریه “اجرا” را مطرح کرد و به دنبال فردی می گشت که بتواند در حوزه تعزیه و هنر و البته نمایش مقاله ای را در این خصوص آماده کند.
وی اظهار داشت: در گفتگوهایی که با دوستانمان در این نشست انجام شد، من متوجه اثر وزین و سترگ شکنر با عنوان “نظریه اجرا” شدم که البته سوالاتی و مباحثی نیز پیرامون آن مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت، بعد از این ماجرا در جلسه دیگری که با دکتر حمزییان؛ عضو هیات علمی گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان داشتم، به این نتیجه رسیدیم که می توانیم در خصوص مفهوم “واقعه” که یکی از مبانی بنیادین نظریه شکنر بوده و کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است، تحقیق و بررسی کنیم.
وی بیان کرد: به واسطه مکاتباتی که با آقای شکنر که جزو اساتید برجسته تئاتر در دنیا و از دانشمندان معاصر است، انجام دادیم، او را در جریان گذاشتیم و وی نیز استقبال کرد و گفت که تاکنون به این مساله فکر نکرده و نگاه عرفانی به این مقوله نداشته است لذا خوشحال می شود که چکیده آن را در اختیارش بگذاریم.
طباطبایی ادامه داد: تحقیقات خود در این زمینه را با دکتر حمزییان آغاز کردیم، در خلال کار وی متوجه شد که ما می توانیم با رویکرد سنت گرایانی همچون “هانری کربن” به این مقوله نگاه کنیم و ماحصل این رویکرد آن شد که نگاه جدیدی به نظریه “اجرا” داشته باشیم زیرا بخشهایی که در نظریه “اجرا” بود، در مقوله “واقعه” تجلی داشت و می توانست مورد استفاده دوستانی قرار گیرد که در حوزه نمایش کار می کنند.
این دانشجوی رشته تصوف و عرفان اسلامی گفت: اما مقوله Actual که در ترجمه کتاب “نظریه اجرا” به قلم “مهدی نصرالله زاده” به “واقعه” ترجمه شده بود که البته این مفهوم بسیار فراتر از واقعه است، بسیار مورد توجه ما قرار گرفت، زیرا “واقعه” یکی از اصطلاحات بسیار کلیدی در عرفان اسلامی است که به ریشه های لاتین Actual بازمی گردد.
طباطبایی اظهار داشت: معانی متعددی از جمله “معنویت” و خود مساله “واقعه” و مواردی از این دست که در مقاله به صورت مجزا در قسمتهایی که مرتبط با بحث واژه شناسی است، به آن پرداخته شده است، ما را به این سمت سوق داد که آیا می شود میان اتفاقاتی که شکنر ذیل اتفاقات چهارگانه از آن یاد می کند و اتفاقا یک بخش از آن “آیین ها و مناسک” است و به نظر او در خلال “اجرا” اتفاق می افتد و حالت عرفانی “واقعه” که دامنه کاربردش در عرفان عملی بسیار پررنگ تر است، رابطه ای برقرار کرد.
وی اضافه کرد: به عبارت دیگر این مقاله جستار یا تحلیلی کوتاه با نگاه سنت گرایانه “هانری کربن” یا نگاه کربنی است که به مقایسه نظریه ای در غرب و نظریه حکمای اسلامی در شرق پرداخته است، بنابراین با آن نگاه کربنی و این ریشه شناسی واژگان هر چقدر جلوتر رفتیم، بیشتر به این نتیجه رسیدیم که می شود بین این مفهوم و مفهوم واقعه در عرفان اسلامی ارتباط برقرار کرد.
وی بیان کرد: واقعه، یک مفهوم بسیار کلیدی است که در خلال “اکت” و عمل به زعم شکنر و در خلال آیین هایی مانند “سماع صوفیانه” به زعم عرفای مسلمان، می تواند بروز و نمود پیدا کند و با حالات جسمانی خاصی برای اجراگر شکنری یا همان صوفی مسلمان مانند پریدن رنگ چهره، ضعف جسمانی و از همه مهمتر از بین رفتن مفهوم زمان و مکان خود را نشان دهد؛ برای اینکه این مفهوم واکاوی شود، تلاش کردیم از نظریات “دوگن”؛ فیلسوف شرقی و همین طور “میرچا الیاده” استفاده کنیم.
نویسنده این مقاله گفت: این یک کار تحلیلی و جدید است و طبیعتا نگاه و رویکرد نویسندگان آن اهمیت مساله را نشان می دهد، ما تلاش کردیم در بخش اول این مقاله به واکاوی مفهوم “Actual” از لغت شناسی تا کارکرد خاصش در نظریه شکنر بپردازیم و در بخش بعدی یک تاریخچه کوتاه و مجملی از عرفان اسلامی از حیث واژه شناسی و لغت شناسی و اصطلاح شناسی ارایه دهیم، دامنه این پژوهش می تواند در آثار عرفایی که در حیطه عرفان عملی و حتی عرفایی که در حیطه عرفان نظری از این مفهوم استفاده کرده اند، ادامه داشته باشد.
طباطبایی اظهار داشت: در نتیجه به نظر می رسد شباهتی میان اجراگران شکنری؛ در خلال اجرا و صوفیان و عرفای مسلمان در حین سلوک عملی همچون سماع ، در میان باشد که مفصلا در مقاله به آن پرداخته شده است.
وی اضافه کرد: از جمله آن شباهت ها می توان به موارد فیزیکی مانند پریدن رنگ اجراگر و صوفی مسلمان تا از میان رفتن مفهوم زمان برای آنان اشاره کرد؛ آنچنان که اجراگر شکنری وقتی مشغول صحبت می شود، نمی داند که چند ساعت بر روی صحنه و مشغول اجرای تئاتر بوده است، و همین طور صوفی مسلمان هم که در حین سماع است، متوجه گذر زمان نمی شود.
نویسنده این مقاله گفت: مطالعه این مقاله برای کسانی که علاقه مند به حوزه های میان رشته ای باشند بویژه در حوزه هنر و عرفان، می تواند جذابیت داشته باشد، اگر چه که مقوله نمایش و عرفان جدید نیست و پیش از این هم کار شده است، ولی در حوزه نظریه “اجرا” و نظریه “اجرای شکنر” می تواند کار جدیدی باشد.
طباطبایی مدت زمان نگارش این مقاله را یک سال و مربوط به پیش از شیوع کرونا دانست و افزود: نگارش اولیه مقاله طی یک دوره ۶ یا ۷ ماهه مورد بازبینی قرار گرفت و بعد از یک سال در پژوهش نامه عرفان به سردبیری آقای کاکایی، مترجم کتاب “عوالم خیال” و نویسنده کتاب “وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و مایستر اکهارت” چاپ شد.
وی اظهار داشت: این مقاله بیشتر نظری است و جنبه کاربردی ندارد، اما از این لحاظ که بتوانیم قدری زبان تحقیق روزآمد و زبان هنر مدرن غربی را به زبان عرفان اسلامی شرقی و سنتی خود نزدیک کنیم، می تواند حایز اهمیت باشد.
طباطبایی اضافه کرد: می توانیم به دانشجویان گروه های نمایش و کسانی که در رشته تئاتر یا ادبیات نمایشی تحصیل می کنند، این امید را بدهیم و این دریچه را به رویشان باز کنیم که می توان قرابت هایی را پیدا کرد و با اتخاذ یک نگاه نو، به سنت های کهن مان مانند تعالیم صوفیانه و عرفانی به مثابه یک ژانر نمایشی جدید نگریست.
وی اظهار داشت: شاید ما هم بتوانیم جنبه هایی از عرفان عملی خودمان را مانند “سماع” یا شعائر و مناسک دیگر که این روزها به دست فراموشی سپرده شده یا خوب پرداخته نشده یا سطحی به آن نگریسته شده است، آن چنان که افراد علاقه مند به فلسفه و عرفان اسلامی هم که بیشتر عرفان نظری و تئوریک را مورد مطالعه قرار می دهند و با مفهوم عرفان عملی سطحی برخورد می کنند را به این بخش نزدیکتر کرد، شاید بتوان پلی بین دانشجویان نمایش و هنر با دانشجویان الهیات و عرفان زد و قابلیت های اجرایی و نمایشی مدرنی که در سنتهای کهن ما وجود دارد را به منصه ظهور رساند.
نهال
این مطلب بدون برچسب می باشد.
Δ