هشدار درباره خاطره‌گریزی دهه هشتادی‌ها از جنگ/ چه کسی خیانت کرد؟

سینما خراسان-گروه هنر-آروین موذن‌زاده؛ انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس وابسته به بنیاد فرهنگی روایت فتح در سال ۱۳۷۶ تأسیس شده که قرار است اهداف و چارچوب‌های مشخصی را در زمینه حفظ، نگهداری و اشاعه دستاوردهای فرهنگی انقلاب و دفاع مقدس، شناسایی، جذب و سازماندهی هنرمندان متعهد تئاتر کشور، حمایت از تشکل‌ها و گروه‌ها و افراد موثر در تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، ایجاد شرایط و زمینه‌های مناسب پژوهشی، آموزشی و انتشاراتی مورد نیاز انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، تولید نمایش‌های نمونه‌ای و ماندگار به عنوان الگو و فعالیت‌های موثر نمایشی در حوزه تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و … را در دستور کار خود قرار دهد.

یکی از برنامه‌های انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و بنیاد فرهنگی روایت برگزاری جشنواره تئاتر مقاومت است که البته در ابتدا جشنواره تئاتر دفاع مقدس نام داشت جشنواره‌ای که هفدهمین دوره آن قرار است به دبیری حمید نیلی مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس برگزار شود.

از همین رو برای آسیب‌شناسی و بررسی فراز و فرودهای این جشنواره و در معنای کلان‌تر حوزه تئاتر مقاومت در طول سال‌های اخیر از حمید نیلی و ایوب آقاخانی دبیر بخش نمایشنامه‌نویسی این دوره از جشنواره دعوت کردیم تا با حضور در سینما خراسان درباره رویکرد این دوره از جشنواره و بررسی چگونگی ارتقای سطح کیفی این رویداد و دلایل انتقاداتی که به این حوزه از تئاتر در طول سال‌های اخیر می‌شود، صحبت کنند. جواد تمدنی مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس نیز در این دیدار ۲ مهمان دیگر را همراهی می‌کرد.

در بخش ابتدایی این نشست مباحثی چون رویکرد این دوره از جشنواره، دلایل دوری برخی از هنرمندان و مخاطبان تئاتر از این حوزه تئاتری و معضل سوءمدیریت‌ها در تئاتر صحبت شد. همچنین نیلی و آقاخانی بر این نکته تاکید کردند که در این دوره از جشنواره قرار است شاهد رویکرد متفاوت‌تری نسبت به گذشته باشیم و مفاهیم مقاومت به شکل گسترده‌تری مورد استفاده قرار بگیرند.

در ادامه بخش نخست میزگرد سینما خراسان با موضوع «تئاتر مقاومت» را می‌خوانید؛

* آقای نیلی شما به عنوان مدیرعامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و دبیر جشنواره هفدهم تئاتر مقاومت تحلیلتان از این دوره جشنواره چگونه است. امسال با معضل پاندمی کرونا روبرو هستیم و این جشنواره می‌تواند با مفهوم مقاومت به صورت کلان‌تر روبرو شده و حتی مسائل گسترده‌تری مثل تلاش و مقاومت کادر درمان در مقابل این بحران جهانی و پرداختن به اتفاقات پساجنگ را هم به مضامین مورد توجه در جشنواره وارد کند.

حمید نیلی: اگر فراخوان را مطالعه کنید، متوجه می‌شوید که مفاهیمی فراتر از موضوع دفاع مقدس به موضوعات جشنواره اضافه شده است. در این دوران بسیاری از کادر درمان شهید شده‌اند که به نوعی مقاومت به حساب می‌آید و یا حتی پرداختن به موضوع مدافعان حرم و یا مشکلات و مسایل اقتصادی در حوزه تولید آثار و مسایل اقتصادی هنرمندان نیز از جمله موضوعات مرتبط با مقاومت هستند که می‌توانیم به آنها بپردازیم.

در این دوره ما فضا را باز گذاشتیم و من به‌عنوان مدیرعامل انجمن تئاتر و انقلاب دفاع مقدس تلاش کردم مفاهیم جدیدی را به جشنواره مقاومت اضافه کنم. نهایتاً تلاش کردیم در فراخوان دوره هفدهم مفاهیم را بسط دهیم و موضوعات معاصر را هم به فراخوان اضافه کنیم اما من متاسفم که با وجود بسیط دیدن مفاهیم از جانب ما اما آثار متقاضی همچنان درباره دفاع مقدس هستند. البته من حتی درباره تولیدات در مورد دفاع مقدس و نگاه بسته هنرمندان به این حوزه هم بحث دارم.

این اتفاق چند دلیل دارد؛ یکی اینکه برخی از هنرمندان هستند که بالاخره در این فضا شکل گرفته‌اند و هرچقدر هم فضاهای جدید را برایشان باز کنیم باز هم ترجیح می‌دهند به همان مسایل مورد علاقه‌شان بپردازند در حالی که موضوع دفاع مقدس هم وجوه پیچیده‌ای دارد که هنرمندان می‌توانند به آن بپردازند و از توجه به مضامین کلیشه‌ای و بارها گفته شده بپرهیزند. ما می‌توانیم پرتره‌های مختلفی از شهدا به تصویر بکشیم که نمونه‌اش هم سه نمایشنامه‌ای است که ایوب آقاخانی درباره شهدای جنگ به نگارش درآورده است. مساله دیگر گپ و فاصله‌ای است که بین نسل جدید با این نوع مفاهیم شکل گرفته است.

* فکر می‌کنید در این فاصله‌ای که بین نسل امروز با مضامین دفاع مقدس و مقاومت به وجود آمده خود مدیران چقدر مقصر هستند؟

نیلی: صددرصد مقصر هستند. زمانی که بخش دانشجویی به جشنواره اضافه شد به این دلیل بود که کاری کنیم تا نسل جدید به این حوزه فکر کند. اولین کاری که در این زمینه کردیم این بود که جلساتی با تشکل‌های دانشجویی گذاشتیم و در این جلسات نماینده دانشجویان آمدند و حرف‌هایشان را زدند. با این حال معتقدم اگر ۷۰ درصد مدیران مقصر هستند ۳۰ درصد هم مشکل از خود دانشجویان است که تنبل شده‌اند و دوست دارند کار آماده اجرا کنند. باید به این نکته هم توجه کرد که ما در طول این سال‌ها چقدر تلاش کردیم که سلیقه مخاطبان را تغییر دهیم.

آقاخانی: فراموش نکنیم که جنگ ۸ ساله ما چیز کوچکی نیست که به این سادگی بتوان از یاد برد، به همین دلیل نگران‌کننده است که ببینیم دهه هشتادی‌ها دارند وارد دانشگاه می‌شوند و عامدانه یک رویکرد خاطره‌گریزی نسبت به این مفهوم دارند که اتفاق خوبی نیست * آقای آقاخانی جشنواره تئاتر مقاومت در این دوره رویکرد جدیدی نسبت به گذشته در پیش گرفته و از هنرمندانی دعوت به همکاری کرده است که از لحاظ تفکر و حتی رزومه کاری متفاوت‌تر از هنرمندانی هستند که در دوره‌های قبلی جشنواره سمت‌های مختلفی داشتند و شما نیز یکی از این افراد هستید. حالا که به عنوان مدیر بخش نمایشنامه‌نویسی جشنواره همکاری با این رویداد را پذیرفتید کمی درباره ایده‌ها و برنامه‌هایتان توضیح دهید. چون در سال‌های اخیر انتقاداتی نسبت به کیفیت برگزاری جشنواره و تاثیرگذار نبودن این رویداد مطرح می‌شود.

ایوب آقاخانی: حالا که سوال شما به این صراحت مطرح شد من هم به صراحت می‌گویم که برای حضور در جشنواره من نیز شرایطی داشتم که خوشبختانه دوستان برگزارکننده نه تنها با شرایط من مخالف نبودند بلکه اساساً رویکرد خودشان نیز بر این بود که جان‌بخشی به جشنواره بکنند که این جان‌بخشی یک ضرورت محسوب می‌شود. به قول منتقدان ادوار پیشین جشنواره، اگر نگویم که خود جشنواره از تک و تا افتاده بود اما می‌توان گفت که تأثیرش از تک و تا افتاده بنابراین مساله اینکه جشنواره هفدهم تئاتر مقاومت خواهد توانست به این احیا توفیق پیدا کند یا نه مساله‌ای نیست که من بتوانم به این زودی در موردش قضاوت کنم اما یک چیز را به طور روشن و مشخص می‌دانم و آن این است که من و همکاران و دوستانم با رویکرد نسبتاً جدیدتری وارد عمل شدیم.

اینکه می‌گویم رویکرد نسبتاً جدیدتر به این دلیل است که رویکرد نمی‌تواند عمیقاً جدید باشد به این دلیل که پایه‌ریزی جشنواره به شکلی نیست که ما بتوانیم در اعماقش تغییرات عجیبی ایجاد کنیم و ضرورتی هم وجود ندارد چون واقعاً ریشه‌هایش ریشه‌های غلطی نیستند. ما در طول سال‌ها با نگاه نظارتی، ایدئولوژیک و سلیقه‌ای توان این جشنواره را هم به قهقرا بردیم و هم مخاطبان این جنس از تئاتر را فراری دادیم. البته الان مقصود من جشنواره نیست بلکه جنس تئاتر وابسته به مفاهیم مقاومت است.

از این رو چون من دیدم رویکرد دوستان به این سمت است، پذیرفتم تا کاری کنیم که ژانر دفاع مقدس احیا شود چون این ژانر به دلیل خیانت، کاهلی، درک اندک و گرفتن مسئولیت‌های بزرگ در دوره‌های مختلف دارد از دست می‌رود. همیشه قاموس فلسفی من درباره تئاتر این است که تئاتری که مخاطب نداشته باشد تئاتر نیست اما این اعتقاد به معنای آن نیست که مخاطب تعیین می‌کند چه تئاتری خوب و چه تئاتری بد است. بنابراین این مفهوم و این ایدئولوژی ابتدا باید مخاطب داشته باشد تا ما به جشنواره‌اش و اثرگذاری‌اش، فکر کنیم. این اتفاق بدی است که ما یک سری از ارزش‌های خودمان را از یاد ببریم. فراموش نکنیم که جنگ ۸ ساله ما چیز کوچکی نیست که به این سادگی بتوان از یاد برد به همین دلیل نگران‌کننده است که ببینیم دهه هشتادی‌ها دارند وارد دانشگاه می‌شوند و عامدانه یک رویکرد خاطره‌گریزی نسبت به این مفهوم دارند که اتفاق خوبی نیست.

البته بشر در متعالی‌ترین شکلش باید از جنگ و تلخی‌های آن فراری باشد ولی زمانی که ما جنگی را پشت سر گذاشتیم که با جنگ‌های تمام جهان در معادلات ایدئولوژیک، نظامی و … متفاوت بوده است، بنابراین دست آورد خوبی نیست که نسل‌های جوان‌تر ما از این اتفاق هیچ یاد و خاطره‌ای نداشته باشند. بنابراین معتقدم از دست رفتن آرام‌آرام مخاطب از این جنس از تئاتر و ژانر و این جشنواره یک خیانت محسوب می‌شود که باید ریشه‌یابی شوند که چه کسی این خیانت را خودخواسته و یا غیرعمدی مرتکب شده است. البته من درباره این مساله قضاوت نمی‌کنم اما تصورم این است که این اتفاق عامدانه نبوده بلکه جاهلانه رخ داده است؛ چون هیچکس آنقدر بی‌فکر نیست که بخواهد یک زیرساخت فرهنگی را از بین ببرد و یا لااقل من آنقدر خوش‌بینم که باور ندارم کسی عامدانه این کار را بکند.

من با سیاست‌گذار اصلی جشنواره آقای محمدیاشار نادری هم درباره این مساله که در طول این سال‌ها این حوزه خط کشی شده است، صحبت کردم. این خط کشی سم اصلی است که باعث از بین رفتن زیرساخت‌ها و مخاطبان این حوزه شده است؛ خط کشی که مشخص کرده فلان هنرمند می‌تواند و فلان هنرمند دیگر نمی‌تواند.

* فلان هنرمند نمی‌تواند (بلد نیست) در این حوزه فعالیت کند یا چون تفکراتش با ما (سیاست‌گذاران این حوزه) یکی نیست، نمی‌تواند؟

آقاخانی: به این دلیل نمی‌تواند که از ما نیست، اما با وجودی که فلانی مخاطب ندارد اما چون از ما است پس باید کار کند و یا برعکس آن؛ یعنی کسی که از ما نیست با وجودی که مخاطب دارد نباید کار کند. خب این کار اگر خیانت فرهنگی نیست لطفاً واژه جدیدی در فرهنگ لغت فارسی تعریف کنید که من به جایش آن را به کار ببرم.

آقاخانی: حب جاه و حب میز آسیب‌هایی به این فرهنگ زده که واقعاً باید درباره‌اش مستندها ساخت و آسیب‌شناسی‌ها کرد. اگر امروز تئاتر دفاع مقدس تماشاگر دلخواه ما را ندارد به دلیل آن مدیر میزدوستی است که روزگاری از ترس اینکه تذکری نگیرد دست به محافظه کاری‌هایی زده که بدون اینکه متوجه باشد بخش عظیمی از امکان تاثیر این ژانر را در میان مخاطبانش گرفته است در حال حاضر در دوره هفدهم همه مدیران بخش‌های مختلف و سیاست‌گذاران جشنواره با سختی بسیار می‌کوشند که این رویکرد در جشنواره تئاتر مقاومت نه به شکل ریشه‌ای اما لااقل اصیل باشد. در بخش نمایشنامه‌نویسی به لطف دوستان و مدیران بالاتر تلاشم را خواهم کرد که این آرمان را تا حدودی حفظ کنم به این مفهوم که یک نمایشنامه نه به دلیل ارزش‌های ایدئولوژیکش بلکه به دلیل ساختار قابل دفاعش باید سنجیده شود حالا می‌تواند ایدئولوژی مورد نظر ما در شکل مطلوب ادوار پیشین در این ساختار نشسته باشد یا در شکل نامطلوب ادوار پیشین اما ساختار و ساختمان باید درست باشد.

بدیهی است جشنواره‌ای که در این سطح در حال برگزاری است به هر حال برای خودش حدود و اصول و خط قرمزهایی دارد که باید رعایت شود. من درباره آنها صحبت نمی‌کنم لطفاً سوءتفاهم نشود چون حرف من این است که گستره و پهنه توان این عرصه را باید احیا کنیم که این گستره و پهنه، محدود، محصور و مقید شده است به چیزهای کاذب که باید برداشته شوند وگرنه هیچ رویکردی متفاوت از آنچه که در اصل وجود دارد در این دوره رخ نخواهد داد اما خود ایوب آقاخانی تصورش این است که اگر بشود این رویکرد را اجرا کرد شاهد تفاوت‌های فاحشی در این دوره خواهیم بود.

* حوزه نمایشنامه‌نویسی پایه و اساس تئاتر و خصوصاً ژانر دفاع مقدس است چون اگر نمایشنامه‌های خوبی در این زمینه نوشته نشود نمی‌توان شاهد بروز اتفاق تازه‌ای بود. برای جلب اعتماد نویسندگان معتبر و نواندیش در این زمینه چه برنامه‌ای در نظر دارید؟

آقاخانی: من نمی‌دانم چه اعتمادی به نمایشنامه‌نویسان می‌دهیم اما به عنوان یک تئاتری می‌دانم که اعتماد چگونه جلب می‌شود. ایوب آقاخانی به عنوان یک نمایشنامه‌نویس و با یک سابقه حدود سی ساله در تئاتر و داشتن یک گروه نمایشی رسمی و با هویت در این عرصه اگر قرار باشد با تمام توان خودش در یک رویداد فرهنگی شرکت کند ابتدا به برگزارکنندگان آن نگاه می‌کند. صادقانه بگویم زیاد دبیران جشنواره برایم مهم نیستند، بلکه مسئول آن بخش و ترکیب داوران برایم بیشتر اهمیت دارد و همین مساله سهمی از اعتماد من را تامین می‌کنم.

من اگر ببینم یک رویداد فرهنگی ترکیب دبیر اصلی و مسئولان بخش‌های مختلفش ترکیب اداری، مدیریتی، فرهنگی است نه تنها در آن شرکت نمی‌کنم بلکه حتی اگر کسی از من مشورت خواست او را تشویق به حضور در آن رویداد نمی‌کنم. الان من مسئولیت بخش نمایشنامه‌نویسی این دوره از جشنواره مقاومت را برعهده دارم و فکر می‌کنم که در سرتاسر ایران کسی که بخواهد در این بخش حضور یابد با بخش‌هایی از نگاه من و حداقل اگر مخالف کارهای من باشد با ذاتاً تئاتری بودن من موافق است، بنابراین فکر می‌کنم این حضور یک اعتماد چند درصدی را نسبت به دوره‌های پیشین افزون می‌کند. در این دوره بیشتر مدیران بخش‌ها توانایی جلب اعتماد چنددرصدی را در متقاضیان دارند و من امیدم به همین مساله است.

همچنین اگر قرار بر تداوم همکاری من تا آخرین لحظه برگزاری جشنواره باشد این تداوم بر این مبنا خواهد بود که بخش‌های چشمگیری از خواسته‌های من تحقق پیدا کند. البته بازهم اعلام می‌کنم که منظور من این نیست که رویکرد ما متفاوت از جشنواره تئاتر مقاومت است بلکه منظورم این است که نواقص و خط کشی ادوار پیشین را ندارد. ما آدم‌های سترگ و بزرگی در تئاتر داشتیم که به دلیل همین خط کشی‌ها آنها را از دست دادیم یا تئاتر را کنار گذاشته‌اند و یا از کشور مهاجرت کرده‌اند. طبیعی است که روی همه آن‌ها مهر تایید نمی‌زنم اما آنها سرمایه‌های ایران بودند. خوب یا بد آیا اول فکر کردیم که قابل اصلاح هستند یا نه بعد آن‌ها بتارانیم.

من بارها و بارها شاهد این بودم که یک حکم کلی درباره یک شخص فرهنگی و مولد صادر شده که زایش و نگاه او را تحت‌تاثیر قرار داده است. این تحت تاثیر گاهی مهاجرت است اما گاهی هم گوشه نشینی و عزلت و یا تغییر شغل خواهد بود. ما داریم عامدانه سرمایه‌های این عرصه را آرام‌آرام تُنُک می‌کنیم بعد هم می‌گوییم چرا کسی کاری نمی‌کند. با تجربیاتی که طی سالیان به دست آورده‌ام معتقدم که بیشتر این خط کشی‌ها و محدودیت‌ها با سلیقه فردی و موسمی و بدون علم اتفاق افتاده است. در تمام این دوره‌ها اگر مدیران تصمیم گیرنده میانی را رها می‌کردیم و به سراغ مدیران بالادستی می‌رفتیم متوجه می‌شدیم که نگاه راس هرم با ما یکی است پس سلیقه مدیر میانی کار را خراب کرده است چون فکر کرده با این کارها مسئول بالاتر از او بیشتر خوشش می‌آید.

حب جاه و حب میز آسیب‌هایی به این فرهنگ زده که واقعاً باید درباره‌اش مستندها ساخت و آسیب‌شناسی‌ها کرد. اگر امروز تئاتر دفاع مقدس تماشاگر دلخواه ما را ندارد به دلیل آن مدیر میزدوستی است که روزگاری از ترس اینکه تذکری نگیرد دست به محافظه کاری‌هایی زده که بدون اینکه متوجه باشد بخش عظیمی از امکان تاثیر این ژانر را در میان مخاطبانش گرفته است. ما اگر به فرهنگ این سرزمین، فرهنگ انقلاب، فرهنگ جنگ و تمام رویدادهایی که فکر می‌کنیم تاثیر گذار بودند در قاموس ملی و میهنی مان علاقه مند هستیم باید یکبار دیگر با افرادی که هیچ علاقه‌ای به میز ندارند کار کنیم.

نیلی: مشکل اصلی ما مانیفست و سند راهی است که در این زمینه وجود ندارد چون مشخص نیست مدیر بعدی که به جای من بر مسند می‌نشیند چه سلیقه‌ای داشته باشد و فضا را به چه سمتی ببرد نیلی: مساله سلیقه مدیران میانی که آقای آقاخانی به آن اشاره می‌کند، بسیار مهم است اما در مرحله اول ما باید کاری کنیم که این رفاقت بین انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و دوستان جریان ساز تئاتر اتفاق بیفتد. دعوت کردن از این هنرمندان برای همکاری یکی از راه‌های ایجاد این رفاقت و اعتماد است. در این دوره از جشنواره نیز ما در چینش داوران این مساله را رعایت کردیم و شاهد استخراج آثار قابل دفاعی هم بودیم. امیدواریم که در سال ۹۹ بتوانیم حسن نیتمان را ثابت کنیم و بچه‌های تئاتری این اعتماد را به انجمن پیدا کنند که می‌شود در اینجا کار کرد و آثارشان را به ما ارائه دهند.

* شاید نحوه انتخاب آثار و معرفی برگزیدگان این دوره بتواند تا اندازه‌ای جلب اعتماد کند.

نیلی: این اتفاق افتاده است و همانطور که می‌بینید آثار متفاوتی از طیف‌های مختلف متقاضی حضور در جشنواره هستند. ۳۰ درصد کارها از تهران است و ۷۰ درصد بقیه متعلق به شهرستان‌های مختلف است. من همیشه گفته‌ام که در استان‌ها اتفاقاتی می‌افتد که می‌تواند برای تئاتر جریان ساز باشند.

* مدت‌هاست که به دلیل همین سوءمدیریت‌ها شاهد نگاه نو و تازه‌ای نیستیم که قرار است پشت نمایشنامه‌های دفاع مقدسی و مضامینی که در ارتباط با مقاومت هستند، باشد. شاید در طول این سال‌ها اجراها و نمایشنامه‌های محدودی به صحنه رفته و نوشته شده‌اند که فارغ از نگاه‌های سلیقه‌ای و کلیشه‌ای و شعارگونه بودند.

آقاخانی: اتفاق مهم است که هنرمند تئاتری که دغدغه تئاتر دارد همیشه باید برای اینکه جایی در مسند تصمیم‌گیری قرار گیرد هزاران سوال را پاسخ دهد. آقای نیلی زمانی از من خواست که جزو همراهان جشنواره تئاتر بچه‌های مسجد باشم اما در همان زمان باید پاسخگوی دلیل این انتخاب هم به برخی از مطبوعات و افراد تندرو بودم. خب این کار اگر نامش جهل نیست پس چیست.

نیلی: البته زمان اجرای نمایش «اروند خون» بیشتر از حضور شما در هیات داوران جشنواره بچه‌های مسجد باید به برخی جواب پس می‌دادم.

آقاخانی: این افراد دغدغه فرهنگ ندارند بلکه داعیه فرهنگ دارند. دغدغه فرهنگ را کسانی دارند که در تمام این بزنگاه‌های تاریخی و با تمام سختی‌ها باز هم مجدانه و با تعصب در مملکت خودشان می‌مانند و سعی می‌کنند در همه بزنگاه‌های فرهنگی مشارکت جدی داشته باشند و با صدای بلند می‌گویند که به هر حال من باید برای بهتر شدن کشورم و فرزندان خودم که قرار است در این مملکت زندگی کنند، تلاش کنم.

مگر ما اختلاف نظری درباره جنگ و ارزش خون شهدا داریم؟ آیا کسی هست که به شهدا و خانواده شان احترام نگذارد. من حتی در جوان‌ترین آدم‌ها هم که هیچ رنگی از جنگ روی سلول‌هایشان ننشسته با قاطعیت این احترام را می‌توانم رصد کنم پس در ریل‌گذاری‌های میانی است که این اختلافات پیش می‌آید. تمام این حرف‌ها را زدم که بر این نکته تاکید کنم که در دوره هفدهم جشنواره تئاتر مقاومت با همراهی مدیران فوقانی تلاش کردیم ریل گذاری جشنواره را تغییر دهیم و ارزش‌های از دست رفته را تا جایی که می‌توانیم احیا کنیم وگرنه چارچوب‌ها و تفکرات همان است که بوده‌اند. البته این تغییرات قرار نیست انقلابی در جشنواره به وجود بیاورد اما باور دارم اگر این رویکرد را زود بازده نبینیم و به آن فرصت دهیم به شکلی که بتواند سه دوره و تا دوره بیستم دوام پیدا کند و چوب لای چرخش نگذارند می‌توانیم در نیم دهه آینده شاهد تغییرات اساسی در جشنواره باشیم. اما اگر قرار باشد تنها دوره هفدهم جشنواره با این رویکرد برگزار شود از دوره هجدهم دوباره بازمی گردیم به سیاست‌های گذشته و دیگر شاهد اتفاقی نیستیم.

آقاخانی: مگر ما اختلاف نظری درباره جنگ و ارزش خون شهدا داریم؟ آیا کسی هست که به شهدا و خانواده شان احترام نگذارد. من حتی در جوان‌ترین آدم‌ها هم که هیچ رنگی از جنگ روی سلول‌هایشان ننشسته با قاطعیت این احترام را می‌توانم رصد کنم پس در ریل‌گذاری‌های میانی است که این اختلافات پیش می‌آید بنابراین بیاییم آگاهانه و مشرف به این حوزه نزدیک شویم و نقدش کنیم. این نقد ربطی به جنگ، ایدئولوژی و هیچکدام از چیزهای ارزشمندی که دستاورد این قوم و ملت و میهن است ندارد بلکه نقد ما باید به مدیریت فرهنگی باشد و فکر می‌کنم اگر مدیریت فرهنگی اصلاح شود بخش زیادی از خسران‌های ما به صورت حلزونی و آرام ترمیم خواهد شد و من خوش‌بینم که با دبیری آقای نیلی در این دوره از جشنواره تئاتر مقاومت شاهد اتفاقات خوبی باشیم چون او برعکس دبیرانی که تاکنون دیده‌ایم به ما اعتماد و امور را واگذار کرده است. همچنین از آقای نادری هم عمل‌هایی در طول این چند ماه دیده‌ایم که نشان می‌دهد پای حرفشان می‌ایستند.

متاسفانه چیزی که در این ژانر کمی فراموش شده احترام گذاشتن به مخاطب بود؛ مخاطبی که اگر اثری وابسته به این حوزه را دوست نداشت انگار او بود که اشتباه کرده بود و این به معنی احترام نگذاشتن است. دوستان ما از یاد برده‌اند که کسی مجبور نیست این حوزه را دوست داشته باشد و وقتی که این مساله را از او مطالبه می‌کنید یعنی امکان نقد ساختاری خودت را می‌گیری و می‌گویی تماشاگر باید نمایش من را دوست داشته باشد و اگر این‌طور نباشد یعنی از ما نیست. در حالی که اگر خوراک خوب به او بدهیم حتماً آن را دوست خواهد داشت مگر مخاطب جزو شهروندان این سرزمین نیست، مگر تعصبت مشترک با بقیه ندارد.

نیلی: مشکل اصلی ما مانیفست و سند راهی است که در این زمینه وجود ندارد چون مشخص نیست مدیر بعدی که به جای من بر مسند می‌نشیند چه سلیقه‌ای داشته باشد و فضا را به چه سمتی ببرد.

* متاسفانه با هر مدیر و مسئول فرهنگی که صحبت می‌کنیم همه حرف‌های شما را تکرار می‌کنند و معتقدند که ما سند راه نداریم و هر مدیر به صورت سلیقه‌ای برخورد می‌کند.

نیلی: خب این سند را باید مدیران بالادستی تنظیم و تدوین کنند.

* این مدیران بالادستی چه کسانی هستند که همیشه فقط از عنوانشان استفاده می‌شود. این مسایل بارها در مطبوعات رسانه‌ای شده است اما واقعاً چرا هیچ اتفاقی نمی‌افتد. تا امروز ۱۶ دوره از جشنواره تئاتر مقاومت برگزار شده اما متاسفانه اتاق فکر و پایه گذاران جشنواره از همان ابتدا اجازه ورود نگاه‌های جدید را به جشنواره ندادند و این فضای دگم به شکلی بوده که افراد جدید به آن ورود نکرده‌اند. این فضای بسته راه را برای ورد اتفاقات و افراد نواندیش بسته است.

نیلی: انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس یک چارچوب اصلی دارد و ماموریتش این است که در حوزه تئاترِ انقلاب و دفاع مقدس کار کند. این می‌شود مانیفست و سند راه ما. اما ممکن است راه‌های رسیدن به این هدف متفاوت باشد اما هدف انجمن جا افتاده و درست است. با محدود بودن بودجه‌ای که ما داریم تلاش کردیم، بتوانیم رفاقتی بین تئاتری‌ها و انجمن اتفاق بیفتد. به عنوان نمونه شاید وظیفه انجمن نبود که در برگزاری جشنواره «تئاتر + خانه» آن هم با مفاهیمی که من برایشان تحت فشار بودم، ورود کنم اما با وجودی که در حوزه وظایف من گنجانده نشده بود به این فکر کردم که در فضای کرونا زده جامعه ما می‌توانیم حداقل کمکی بکنیم. این اتفاقات در حالی می‌افتد که ممکن است دبیر آن جشنواره یا فلان بخش به اندازه من تحت فشار نباشد.

* چه کسانی به شما فشار می‌آوردند؟

نیلی: خب به هر حال جاهای مختلف و از بیرون از انجمن، که نمی‌توانم نام ببرم. ماموریت انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس مشخص است پس وقتی که خارج از برنامه فکر می‌کنید جاهایی هستند که به این جریان نقد دارند که البته نقدشان به نوعی هم وارد است برای اینکه مضامین مطرح شده در آن جشنواره ارتباطی با موضوع مقاومت و دفاع مقدس نداشت اما ما برای اینکه بتوانیم در این فضا کمک حال تئاتری‌ها باشیم این کار را انجام دادیم.

ادامه دارد…