واقعیت‌هایی از جنگ که «صیاد» شکار کرد/ «شاتر دوربین» شخصیت دارد

سینما خراسان- سرویس هنر- آزاده فضلی: این روزها نمایشگاهی از عکس‌های محمد صیاد هنرمند پیشکسوت عکاسی در مرکز «نبشی» برقرار است. نمایشگاهی که روایتگر عکس‌های خبری و مستند این هنرمند از روزهای دفاع مقدس، جنگ هشت ساله تحمیلی و عزیمت از تهران به دل شهرهای جنگ‌زده و خط مقدم است.

این نمایشگاه دومین بخش از نمایشگاه «عکس از م. صیاد» است. نمایشگاه «عکس از م. صیاد» همسو با رویکرد آرشیومحور مرکز «نبشی» و در دو بخش با محوریت دو موضوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، از سوم مردادماه ۱۳۹۹ برگزار شده و تا ۲۵ مهرماه ادامه خواهد داشت. هر بخش از این نمایشگاه که بیش از چندصد فریم عکس را شامل می‌شود و به روایت خبری و مستند از این دو واقعه می‌پردازد که ظرفیت نماد شدن و جاودانگی دارند.

این دو نمایشگاه که به وقایع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اختصاص دارد، پس از نمایشگاه «اقلیم حیرانی» که روایت رنج آوارگان و کوچ‌کنندگان کرد عراقی و پناه‌شان به خاک ایران در دوران اعمال فشار حکومت صدام بر آن‌ها بود، برپا شده است.

این نمایشگاه به ارائه چندصد عکس با توضیح ضمیمه‌شده به تصویر می‌پردازد که آن سال‌ها برای ارائه و ارسال به خبرگزاری‌های سی.پی. (کانادین‌پرس) ثبت و آماده می‌شد.

در کنار این شیوه نمایش، تعدادی عکس در ابعاد بزرگ، لحظه‌های ناب و قابل تأمل این دوران را به تصویر کشیده‌اند. عکس‌های دوران جنگ تحمیلی از زندگی روزمره مردم ایران در هنگام جنگ آغاز می‌شود و فضای جبهه و خط مقدم، ویرانی‌ها، مقاومت خرمشهر و اهواز، بمباران‌های شهری و لحظه‌های حماسی و تراژیک را به نمایش می‌گذارد. بخشی از عکس‌ها نیز جسورانه به ضمیر جنگ و خط مقدم و صحنه‌های بمباران شیمیایی غیرنظامیان و بخش دیگر شانه به شانه مردم در میان صفوف آوارگان غیرنظامی و راهپیمایی‌های حامی رزمندگان را نمایش می‌دهد.

«شاتر» شخصیت دارد

ویژگی بارز این عکس‌ها، بازتاب وفادارانه واقعیت هر رویداد به دور از نگاه جانبدارانه و صحنه‌پردازی شده است، چراکه محمد صیاد معتقد است شاتر شخصیت دارد و عکاس خبری باید هر بار شاتر ش را با شرافت کامل فشار دهد تا شخصیت شاتر حفظ شود.

محمد صیاد هنرمند عکاس پیشکسوت و عضو انجمن عکاسان مطبوعات ایران در گفتگو با سینما خراسان درباره به نمایش گذاشتن آرشیوی از عکس‌های مرتبط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بیان کرد: در ابتدا باید بگویم که تمایلی برای برپایی نمایشگاه عکس‌هایم نداشتم اما با اصرار فرهاد سلیمانی، سیدعباس میرهاشمی، سیف الله صمدیان و دوستان دیگر قبول کردم تا نمایشگاهی از تمامی آثارم در آن سال‌ها برگزار شود. عکس‌ها را در سه بخش آوارگان غیرنظامی کرد، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و دفاع مقدس به نمایش گذاشتم.

وی درباره سختی‌های عکاسی آنالوگ در شرایط بحرانی چون جنگ تحمیلی در مقایسه با عکاسی دیجیتال، توضیح داد: عکاسی در سال‌های گذشته، سختی‌های خاص خودش را داشت؛ دوران انقلاب اسلامی، تعداد انگشت شمار عکاس خبری حضور داشتند و وضعیت در دوران جنگ تحمیلی هم به همین منوال بود البته برخی عکاس‌ها در جنگ بودند که وابسته به روزنامه‌ها، ارگان‌ها و نهادها بودند که خیلی راحت‌تر از ما که عکاس آزاد محسوب می‌شدیم، کار می‌کردند؛ از این جهت که هم امکانات در اختیار داشتند و هم رفت و آمد و ارسال عکس‌هایشان بدون دغدغه. همچنین ما برای حضور در منطقه باید مجوز می‌گرفتیم که گاهی این مجوز به ما داده نمی‌شد اما خیلی مواقع شده بود که برای حضور این دوستان مانعی وجود نداشت.

نگاه بی‌طرفانه و شخصی یک عکاس، باید بر کارش حاکم باشد اما امروزه با وجود دوربین‌های دیجیتال، وضعیت عکاسی به گونه‌ای شده که عکس‌ها از یک واقعه و رویداد، یکسان شده است صیاد تاکید کرد: البته امثال من و محسن شاندیز، با وجود مشکلات بسیار کار خودمان را انجام می‌دادیم و عکاسی می‌کردیم و دست خالی برنمی‌گشتیم.

وی با اشاره به اینکه نگاه یک عکاس باید به وقایع، بی‌طرفانه و خاص خودش باشد، گفت: نگاه بی‌طرفانه و شخصی یک عکاس، باید بر کارش حاکم باشد اما امروزه با وجود دوربین‌های دیجیتال، وضعیت عکاسی به گونه‌ای شده که عکس‌ها از یک واقعه و رویداد، یکسان شده است. این موضوع به نوع نگاه هر عکاس بر می‌گردد که باید بر کارش حاکم باشد وگرنه همه عکس‌ها از یک رویداد، تکراری می‌شود.

صیاد افزود: یک بحث دیگر این است که برای اتفاقات و مراسم خاص، عموماً عکاس‌های خبری اجازه عکاسی ندارند و عکس‌ها از این اتفاق خاص، در اختیار رسانه‌ها قرار می‌گیرد که این موضوع به نظر من، نوعی آسیب به حساب می‌آید.

این عکاس خبری پیشکسوت به عکاسی از نشست‌های خبری به عنوان سوژه‌های ثابت عکاسی اشاره کرد و افزود: در نشست‌های خبری که افراد نشسته‌اند و فقط صحبت می‌کنند، عکاس‌ها باید از حرکات دست، صورت و قابلیت‌هایی که ممکن است توسط سوژه‌ها ایجاد شود، بهره گیرند و عکس‌های متفاوتی ثبت کنند.

وی در پاسخ به اینکه کدام بخش از عکس‌های نمایشگاهش را دوست دارد، گفت: همه عکس‌ها برایم مثل بچه‌هایم هستند و برای ثبت همه آن‌ها به یک اندازه زحمت کشیدم و همه را به یک اندازه دوست دارم. شاید اغراق باشد اما عکس‌هایم را حتی از بچه‌هایم بیشتر دوست دارم چون برای آن‌ها زحمت کشیدم، اما در طول هشت سال جنگ، حتی خبر نداشتم بچه‌ام کلاس چندم است!

صیاد در پایان درباره ویژگی‌های یک سوژه برای اینکه توسط او به عنوان عکاس ثبت شود، بیان کرد: «شاتر» شخصیت دارد و یک عکاس خبری باید شخصیت «شاتر» را حفظ کند. عکاسی مثل عاشقی است و عکاس باید از جان و دل مایه بگذارد، به همین دلیل همان لحظه که عاشق سوژه‌ای می‌شدم آن را ثبت می‌کردم. من در طول هشت ساله جنگ تحمیلی، ۴۴۰ فریم عکس از مناطق جنگی مخابره کردم که شامل وقایع جنگ، اعزام رزمندگان، آزادی اسرا و … بود که نگاتیو این عکس‌ها الان در دسترسم نیست.

محمد صیادصبور (متولد ۱۳۲۶، بندرانزلی، ایران) یا «م. صیاد» آن‌گونه که پشت عکس‌هایش مُهر می‌زند، از پیشکسوتان عکاسی خبری در ایران است. از سال ۱۳۴۸ وارد کانون خبرنگاران شد و فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرد. در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ با روزنامه آیندگان در بخش‌های سیاسی، ورزشی و اجتماعی همکاری کرد و در آستانه‌ی انقلاب، همکاری خود را با خبرگزاری آسوشیتدپرس آغاز کرد که تا سال ۱۳۸۰ ادامه یافت. صیاد از همان آغاز جنگ به صورت مستمر برای تهیه عکس و ارسال آن به جبهه‌ها می‌رفت.

عکس‌های مربوط به دوران انقلاب و جنگ محمد صیاد در کتاب‌های مختلفی به چاپ رسیده است. صیاد در سال ۱۳۵۹ به خاطر عکس‌های مربوط به شکست نیروهای دلتا در عملیات طبس موفق به دریافت جایزه‌ای برای بهترین عکاس خبری خاورمیانه خبرگزاری‌ای.پی. (اسوشیتدپرس) شد. او در حال حاضر عضو انجمن عکاسان مطبوعات ایران است و در تهران زندگی و کار می‌کند.