روند پچیده اجرای قانون کسر مالیات از هنرمندان و کنسرت‌های موسیقی و ورود مهمان ناخوانده‌ای به نام «کرونا» در کشور شرایط پرحاشیه و پردست‌اندازی را برای موسیقی ایران در سال ۹۸ رقم زد. سینما خراسان-گروه هنر-علیرضا سعیدی: روایت رویدادهای موسیقی ایران در سال ۹۸، روایتی پرچالش و پر از اتفاقات ریز و درشت است که […]
روند پچیده اجرای قانون کسر مالیات از هنرمندان و کنسرت‌های موسیقی و ورود مهمان ناخوانده‌ای به نام «کرونا» در کشور شرایط پرحاشیه و پردست‌اندازی را برای موسیقی ایران در سال ۹۸ رقم زد.
سینما خراسان-گروه هنر-علیرضا سعیدی: روایت رویدادهای موسیقی ایران در سال ۹۸، روایتی پرچالش و پر از اتفاقات ریز و درشت است که مجال واکاوی و بررسی چرایی وقوع هر یک از آنها نیازمند تمرکز بر نوشتارهای رسانه‌ای جداگانه‌ای است که می‌تواند محل بحث و تبادل نظر میان فعالان عرصه موسیقی باشد.
در شرایطی که چالش‌های اقتصادی پیش روی دولت و کاهش محسوس محصولات مصرفی در سبد فرهنگی هنری خانوارهای ایرانی بنا به دلایل متعدد موجب شده که اساساً توجه به مقوله موسیقی به ویژه «شنیدن موسیقی خوب» در اغلب موارد محدود به فضای مجازی آن هم بدون در نظر گرفتن کیفیت‌های لازم شنیداری شود، به دلیل بی اهمیت انگاشته شدن قانون کپی رایت از سوی مردم فعالیت در حوزه موسیقی با دشواری دوچندان مواجه شد.
شرح احوالات سالانه موسیقی ایران در سال ۹۸ قطعا بدون در نظرگرفتن شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور امری ناشدنی است؛ این شرایط که عموما هم دربرگیرنده اتفاقات ناخوشایندی بوده است، در اولین گام‌ها فارغ از استثنائات همیشگی تاثیراتش را روی فعالیت‌های هنری و به‌ویژه موسیقی بر جای گذاشته و موجب شده که نه تنها نظام اقتصادی موسیقی ایران در نمودار رشد رو به عقب حرکت کند و حتی در بسیاری موارد تهیه کنندگان و صاحبان آثار به این جمع‌بندی رساند که عطای سرمایه گذاری در موسیقی را به لقایش ببخشند و اندوخته‌های خود را در بخش دیگری صرف کنند.
آنچه در گزارش پیش رو می خوانید مروری چندپرده‌ای بر مهم‌ترین رویدادهای موسیقی ایران در سال ۹۸ است:
پرده اول؛ استعفای شبانه دردسرساز یا کناره‌گیری از سر اعتراض؟
تصویب قانون اختصاص ۱۰ درصد مبلغ فروش کنسرت‌ها به فعالیت‌های فرهنگی دولت، یکی از جنجالی‌ترین اتفاقاتی بود که بحث‌های قانونی و اجرایی آن از اسفندماه سال ۹۷ با طرح و تصویب در مجلس شورای اسلامی کلید زده شد. قانونی که گفته می‌شود آغاز آن نشات گرفته از طراحی و برنامه‌ریزی علی اصغر کاراندیش، مرد پرنفوذ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون پارلمانی سید عباس صالحی در این وزارت خانه بود و شرایطی را فراهم آورد که درست یا غلط مسیر تازه‌ای را در فرآیند تولید، بازاریابی و فروش محصولات موسیقی به ویژه در حوزه کنسرت‌ها باز کرده و صدای خیلی از فعالان حوزه نشر و تهیه کنندگی را درآورد.
نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی اوایل اسفند ماه سال ۹۷ در ادامه بررسی بودجه ۹۸ بند (ح) و بند الحاقی ۵ به تبصره ۹ را به تصویب رساندند. که بر اساس آن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف شد ده درصد (۱۰%) بهای بلیط اجراهای صحنه‌ای (کنسرت) در تهران و کلانشهرها را أخذ و به حساب درآمد عمومی نزد خزانه‌داری کل کشور واریز کند.
از زمان رسانه‌ای شدن تصویب این قانون، فعالان صنفی و کارشناسان حوزه موسیقی نسبت به آن واکنش‌هایی داشته‌اند و به نظر هم می‌رسید که با توجه به اهمیت موضوع دامنه این واکنش‌ها به چالشی در حوزه مدیریت موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تبدیل شود. چالشی که محسن رجب‌پور مدیرعامل مجمع صنفی تولیدکنندگان آثار شنیداری اردیبهشت ماه سال ۹۸ در گفتگو با سینما خراسان درباره آخرین وضعیت آن گفت: «متأسفانه آقای کاراندیش بر اساس نگاه اشتباهی که دارند، تلاش کرده‌اند مبنایی غیرقانونی را تبدیل به قانون کنند و علیرغم اینکه هم آقای وزیر و هم تعدادی دیگر از کارشناسان با توضیحات تخصصی که به آنها ارائه شد متوجه عواقب بسیار بد تصویب چنین قانونی شدند، این قانون در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که واقعاً شرایط نگران‌کننده‌ای را برای هنرمندان، تهیه‌کنندگان و در پی آن تماشاگران موسیقی رقم زده است. مهم‌تر آنکه ما چندی پیش و بعد از منتفی شدن ماجرای تجمع، جلسه‌ای هم با آقای کاراندیش برگزار کرده و به ایشان مبانی غیرکارشناسی تصویب این قانون را گوشزد کردیم اما وی همچنان اصرار به اجرایی شدن چنین مصوبه‌ای دارد و حتی در این زمینه نامه‌نگاری‌هایی را با دفتر موسیقی وزارت ارشاد انجام داده‌اند تا این قانون هرچه زودتر به مرحله اجرا برسد. […] آقای ترابی طی ماه‌های اخیر از جمله مدیرانی بوده‌اند که واکنش منطقی و درستی نسبت به این قانون نشان داده و بارها مخالفت خود را نسبت به تصویب آن اعلام کرده‌اند. اما متأسفانه شرایط به گونه‌ای رقم خورده که اصرار به اجرای چنین قانونی آقای ترابی را هم وادار به استعفا از سمت مدیرکلی دفتر موسیقی وزارت ارشاد کرده است.»
دقیقا در این شرایط بود که یک روز پس از انتشار این گفتگوها، انتصاب شبانه مدیرکل جدید دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاشیه‌های مصوبه اخیر مجلس جهت «اختصاص ۱۰ درصد مبلغ فروش کنسرت‌ها به فعالیت‌های فرهنگی» را وارد فاز تازه‌ای کرد و سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شامگاه دوشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه بدون اعلام موضع درباره خبر غیررسمی استعفای علی ترابی مدیرکل سابق دفتر موسیقی که روز گذشته در رسانه‌ها مطرح شده بود، محمد الله یاری فومنی را در اقدامی عجیب و قابل تأمل با صدور حکمی شبانه به عنوان مدیر جدید این دفتر منصوب کرد.
انتصاب شبانه محمد اللهیاری به سمت مدیرکلی دفتر موسیقی این گمانه‌زنی را تقویت کرد که این خداحافظی ناگهانی بی‌ارتباط با حواشی تصویب قانون اخیر مجلس شورای اسلامی نبوده است؛ خداحافظی‌ای که باعث شد علی ترابی بدون طی تشریفات مرسوم اداری و به‌صورت شبانه صندلی مدیریت خود را به محمد الله یاری جوان واگذار کند.
به هر صورت علی ترابی در شرایطی عجیب از دفتر موسیقی خداحافظی کرد تا این شائبه تشدید شود که او پاسخ اعتراض خود نسبت به یک قانون جنجالی را اینگونه دریافت کرده است. شرایطی که هنوز درباره صحت و سقم آن شائبه‌های گوناگونی مطرح است و هنوز هم مشخص نیست آیا علی ترابی فقط به همین دلیل بوده که از سمت خود استعفا داده یا نه شرایط دیگری او را به کناره گیری از این سمت مجاب کرده است؟
جالب آن که پس از این استعفا بود که شهرام صارمی مدیر اجرایی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر و سحر طاعتی مدیر روابط عمومی دفتر موسیقی وزارت ارشاد به صورت جداگانه در قالب مواضعی حمایت گرانه از علی ترابی از سمت‌های خود استعفا دادند. البته علی ترابی در جلسه تودیع و معارفه خود به نکته قابل تامل دیگری هم اشاره کرد و گفت: «در راستای منافع موسیقی به نقطه‌ای رسیدم که ممکن است نبودنم در دفتر موسیقی، کمک به موسیقی باشد. امیدوارم این امر تلنگری باشد تا حریم موسیقی بهتر رعایت شود و هنرمندان بیشتر اعتماد کنند که مدیران کنار هنرمندان هستند و با هم برای اعتلای هنر تلاش کنند.»
پرده دوم؛ موج استعفاهای عجیب و غریب این بار در ارکسترهای دولتی
یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین رویدادهای موسیقی ایران در سال ۹۸ ماجرای همواره پرحاشیه «ارکستر ملی ایران» یا «ارکستر موسیقی ملی ایران» و «ارکستر سمفونیک تهران» بود که با شروع فعالیت‌های دوباره این دو مجموعه طی سال‌های قبل انتظار می‌رفت تاثیر بسزایی در جریان فعالیت‌های موسیقایی کشور در ابعاد مختلف آن داشته باشد. اما گویا به نظر می‌آید بعد از استعفای علی رهبری از ارکستر سمفونیک تهران و فرهاد فخرالدینی از ارکستر موسیقی ملی ایران که در این مدت در یک فضای پرحاشیه و پرتشنج به اداره این دو مجموعه می‌پرداختند، قرار نیست حال و هوای این ارکسترها در شرایط مستحکم‌تری قرار بگیرد.
این حاشیه‌ها البته به نوعی دیگر در سال ۹۸ نیز ادامه پیدا کرد و شرایط را به سمت و سویی برد که این دو مجموعه غیر از برگزاری چند کنسرتی که مخاطبان آن نسبت به دوره‌های قبل غیر از مواردی معدود و انگشت شمار نیز روند نزولی پیدا کردند دستاورد فنی و ارتقای گوش شنیداری جامعه ایرانی برای شنیدن موسیقی خوب نداشته باشند و این استعفاها، کناره‌گیری‌ها، میزان دستمزدها، دعواهای داخلی و مواردی مشابه بود که در سرتیتر رسانه‌ها قرار گرفت و مخاطبان هم گویا چندان میلی برای حضور در کنسرت‌های این دو مجموعه که می‌توانست با توجه به پتانسیل فنی نوازندگان و رهبرانش شرایط بهتری برخوردار باشد، نداشتند.
اولین حاشیه ارکسترها زمانی رقم خورد که زمزمه‌هایی مبنی «استعفا» یا «کناره گیری» یا «برکناری» فریدون شهبازیان استاد موسیقی ایرانی، آهنگساز و رهبر ثابت ارکستر ملی در اردیبهشت ماه سال گذشته میان اهالی رسانه پیچید و در نهایت این علی اکبر صفی‌پور مدیرعامل وقت بنیاد فرهنگی هنری رودکی بود که از واژه «خداحافظی» فریدون شهبازیان از سمت مدیر هنری و رهبر دائم ارکستر ملی ایران که در زمان فرهاد فخرالدینی با عنوان «ارکستر موسیقی ملی ایران» فعالیت می‌کرد، سخن گفت.
علی‌اکبر صفی‌پور مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی اردیبهشت ماه امسال بود که در گفتگو با سینما خراسان گفت: «موضوع خداحافظی استاد شهبازیان از ارکستر ملی ایران به عنوان رهبر دائم اسفند ماه سال گذشته(سال ۱۳۹۷) با در نظر گرفتن قانون منع حضور بازنشستگان در مشاغل دائمی صورت پذیرفت. چرا که استاد شهبازیان از هنرمندان بازنشسته سازمان صدا و سیما هستند و به دلیل اینکه شغل رهبری ارکستر در بنیاد رودکی شغل دائم بوده و بخش حقوق و دستمزدهای این حوزه از بودجه‌های دولتی صرف می‌شود، بنابراین ما نمی‌توانستیم در خدمت ایشان به عنوان رهبر دائم باشیم. به همین جهت استاد شهبازیان از آغاز سال جاری به عنوان مشاور بخش موسیقی کنار ما هستند. حتی در برخی از کنسرت‌های شهرستان ارکستر ملی نیز به عنوان رهبر مهمان حضور پیدا کردند که برای ما باعث افتخار بود.»
حاشیه‌های ارکسترهای دولتی اما اینجا هم به اتمام نرسید، چرا که در آن سوی میدان ارکستر سمفونیک تهران که به نظر می‌آمد در ظاهر نسبت به ارکستر ملی ایران از حاشیه و شلوغی کمتری برخوردار بوده، با غیبت‌های طولانی شهرداد روحانی رهبر دائم و مدیر هنری این مجموعه به کارزار حاشیه‌ها وارد شد پس از این اظهارات، تنها پس از گذشت چند روز، فریدون شهبازیان از همکاری خود با بنیاد رودکی به عنوان مشاور نیز استعفا داد و از آن زمان مدتی گذشت تا اینکه در آذر ماه سال جاری این آهنگساز صاحب نام موسیقی کشورمان درباره علل وقوع اتفاقات مذکور سکوتش را شکست و به خبرنگار ایلنا گفت: «من بازنشسته صداوسیما بودم و نمی‌توانستند به من بگویند تو بازنشسته‌ای و باید یک سوم حقوق بگیری. از آنجا که نمی‌توانستند این را به من بگویند، مسئول ذیربط را وادار کردند نامه‌ای بنویسد مبنی بر اینکه این شخص نمی‌تواند فعالیت کند، زیرا بازنشسته است؛ اینگونه بود که شروع کردند به نامه‌نگاری با بخش حقوقی نهاد ریاست جمهوری و بخش پرسنلی وزارت ارشاد. در نهایت نامه‌ای نوشته شد، مبنی بر اینکه من بازنشسته هستم درحالیکه مشخصات من در آن نامه قید نشده بود. در آن نامه ننوشته بودند که من به عنوان پاره‌وقت با بنیاد رودکی و ارکستر ملی همکاری می‌کنم و اصلا آن قانونی که می‌گویند شامل حال من نمی‌شود! در نهایت بر ضد من دسیسه کردند که من نیز استعفا دادم و سمت رهبری ارکستر ملی را رها کردم.»
حاشیه‌های ارکسترهای دولتی اما اینجا هم به اتمام نرسید، چرا که در آن سوی میدان ارکستر سمفونیک تهران که به نظر می‌آمد در ظاهر نسبت به ارکستر ملی ایران از حاشیه و شلوغی کمتری برخوردار بوده، با غیبت‌های طولانی شهرداد روحانی رهبر دائم و مدیر هنری این مجموعه به کارزار حاشیه‌ها وارد شد. زیرا در اردیبهشت ماه سال جاری جزئیات تازه‌ترین کنسرت ارکستر سمفونیک تهران در حالی اعلام شد که همچنان از نحوه حضور شهرداد روحانی رهبر دائم این ارکستر در فهرست کنسرت‌های این مجموعه خبری نبود و یک رهبر مهمان دیگر(نصیر حیدریان) عهده دار برگزاری دومین کنسرت ارکستر در سال ۹۸ شد.
اعلام برنامه‌های کنسرت ارکستر سمفونیک تهران که طی ادوار گذشته نیز طبق یک روال معمول علاوه‌بر حضور شهرداد روحانی به عنوان رهبر دائم ارکستر و مدیر هنری با حضور رهبر مهمان میزبان مخاطبان بود، در شرایطی اطلاع رسانی می‌شد که این آهنگساز و رهبر ارکستر حتی در اغلب تمرین‌ها و اجراهایی که خود به عنوان رهبر ارکستر حضور پیدا نمی‌کرد، حضور فیزیکی مؤثری داشت اما با آغاز سال جدید و با گذشت اجرای یک کنسرت در تالار وحدت هنوز خبری از شهرداد روحانی در برنامه‌های ارکستر سمفونیک تهران نبود و این ماجرای کج دار و مریض با حضور کم رنگ و پر رنگ شهرداد روحانی ادامه داشت تا اینکه در بهمن ماه امسال منوچهر صهبایی آهنگساز و رهبرصاحب نام ارکسترکشورمان در کنسرت ارکستر سمفونیک تهران که در زمان غیبت طولانی مدت شهرداد روحانی، از سوی مسئولان بنیاد رودکی به عنوان رهبر مهمان شده بود در یک غافلگیری محض به انتقاد از انتشار اطلاعیه چند روز قبل بنیاد رودکی مبنی بر دلایل غیبت طولانی شهرداد روحانی و عدم حضورش در کنسرت جدید ارکستر سمفونیک تهران پرداخت و در سخنانی که با واکنش‌های متفاوتی هم روبه روشد، توضیحاتی را ارائه داد.
بنیاد رودکی چند روز قبل از برگزاری این کنسرت با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود: «با توجه به مشکلات پزشکی و به درخواست شهرداد روحانی، رهبر دائم ارکستر سمفونیک تهران، تازه‌ترین کنسرت این ارکستر به رهبری منوچهر صهبایی اجرا می‌شود.» اطلاعیه‌ای که شنیده‌ها حکایت از دلخوری و واکنش تند صهبایی به آن داشت و همین دلخوری هم احتمالاً جرقه اصلی حواشی بود.
صحبت‌ها و انتقادات تند صهبایی در واکنش به این اطلاعیه در حاشیه اجرا، باعث شد تازه‌ترین کنسرت ارکستر سمفونیک تهران تبدیل به پرحاشیه‌ترین کنسرت این ارکستر در سال‌های اخیر شود. کما اینکه غیبت ناگهانی و طولانی مدت شهرداد روحانی در هفته‌های اخیر نیز در برخی محافل غیررسمی و رسانه‌ای باعث طرح برخی شایعات و حرف و حدیث‌ها درباره پشت پرده این جدایی شده بود.
منوچهر صهبایی رهبر مهمان ارکستر سمفونیک تهران، قبل از شروع کنسرت ضمن انتقاد از عملیات عمرانی «پهنه رودکی» که به گفته او در رفت و آمد مخاطبان تاثیر منفی گذاشته توضیح داد: من به هیچ عنوان قرار نبود که در این کنسرت ارکستر سمفونیک تهران، به عنوان رهبر حضور داشته باشم اما گویا رهبر ارکستر سمفونیک تهران به دلیل مشکلاتی که به وجود آمده بود، دو هفته پیش بدون اینکه با مسئولان بنیاد رودکی صحبتی کرده باشد، از ایران فرار کرده است! بنابراین اگر چیز دیگری همچون دلایل پزشکی و از این دست مسائل نوشته‌اند من قبول ندارم. من در کنسرت امشب به این دلیل حضور پیدا کردم که آقای سهرابی (معاون تولید هنر و آموزش بنیاد رودکی) از من خواهش کرد تا رهبری ارکستر را به عهده بگیرم. من هم چون دوست داشتم کمک کنم این حضور را پذیرفتم. در حالی که فشار سنگین ناشی از رهبری ارکستر کنسرت نمایش «مری پاپینز» بارها من را راهی اورژانس کرد و حتی روزهای گذشته مجبور شدم آپاندیسم را عمل کنم. با وجود این شرایط قبول کردم تا در این کنسرت حضور داشته باشم.»
به هر حال بعد از این اظهارات و روشنگری‌های منوچهر صهبایی بود که همگان بر حضور پررنگ حاشیه‌ها در ارکستر سمفونیک تهران پی بردند و با اینکه بعد از این کنسرت پرحاشیه که اتفاقات جالبی هم در آن افتاد، بردیا کیارس به عنوان رهبر مهمان کنسرت بعدی حضور پیدا کرد و قرار بود در کنسرت پایانی ارکستر شهرداد روحانی به عنوان رهبر ارکستر حضور داشته باشد که آن هم به دلیل شیوع بیماری کرونا و تعطیلی کنسرت‌ها میسر نشد، همچنان پرونده ارکستر سمفونیک تهران و حضور یا عدم حضور شهرداد روحانی در رهبری دائم این مجموعه را در هاله‌ای از ابهام قرار داده که باید منتظر نتیجه نهایی ماجرا بود.
پرده سوم؛ مالیات، معافیت مالیاتی، عوارض کنسرت‌ها و چند داستان دیگر
داستان دنباله‌دار لغو معافیت مالیاتی هنرمندان که اواخر اسفند ماه سال ۹۷ آغاز شد همچنان ادامه دارد اما در روزهای پایانی بهار سال ۹۸ بود که ماجرای اجرایی شدن عوارض کنسرت‌ها و اخذ مالیات از آموزشگاه‌های موسیقی با انتشار اطلاعیه اعتراضی خانه موسیقی فاز داستان پرحاشیه «معافیت مالیاتی در حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر» را وارد مرحله جدید کرد.
در روز چهاردهم خرداد ماه تعدادی از مدیران آموزشگاه‌های موسیقی سراسر کشور با ارسال نامه‌ای به سبد عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مازنی رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و دفتر ریاست جمهوری خواستار اجرای کامل قانون معافیت از مالیات توسط مجموعه‌های مرتبط شدند.
گرچه منوچهر فیروزی مسئول پیگیری مشکلات اخیر مدیران آموزشگاه‌های موسیقی کشور پس از چندی در گفتگو باخبرنگار مهر از سید محمد مجتبی حسینی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، لادن حیدری معاون توسعه مدیریت و منابع وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمد اله یاری مدیر کل دفتر موسیقی وزارت ارشاد به جهت پیگیری‌های آنها در این زمینه و حل موضوع را برای حل این موضوع قدردانی کرده بود اما وی روز نهم مهر ماه بود که از اجرایی نشدن معافیت مالیاتی این آموزشگاه‌های هنری با وجود پیگیری‌های متعدد وزارت ارشاد و برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خبر داد.
وی گفت: «متاسفانه موضوع اجرای کامل قانون معافیت آموزشگاه‌های موسیقی کشور از مالیات که به‌شدت پیگیر آن بودیم تا همین امروز فقط به این مرحله رسیده که مدیریت سازمان امور مالیاتی کشور غیر از ارسال چند نامه که قول پیگیری موضوع را داده بودند، به صورت جدی و عملی دستورالعملی را در این حوزه اجرا نکرده است. ما پس از نامه‌نگاری‌هایی که طی ماه‌های گذشته با سازمان امور مالیاتی از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشتیم دوباره در تاریخ ۲۵ شهریور ماه نامه دیگری به مدیریت سازمان امور مالیاتی کشور ارسال کردیم اما متاسفانه بازهم جوابی نگرفتیم در حالی که این امیدواری برای ما وجود داشت که پس از پاسخ چند ماه پیش مدیریت این سازمان، ماجرا به طور کامل حل شده باشد.»
قصه پررمز و راز اخذ مالیات از فعالیت‌های فرهنگی که هنوز هم سرانجام مشخصی ندارد، همچنان ادامه پیدا کرد تا اینکه حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی در آبان ماه ۹۸ بازهم نسبت به اتخاذ تصمیمات به زعم او غیرکارشناسانه در زمینه اخذ مالیات از فعالیت‌های فرهنگی هنری ابراز نگرانی کرد و گفت: ما به طور مستدل و با ذکر تبعات منفی و غیرکارشناسانه بودن قانون معروف به ده درصد به طور رسمی از سازمان برنامه و بودجه خواستیم تا مصوبه را از بودجه سال آتی حذف کند ولی متاسفانه اخباری به گوش می‌رسد که متاسفانه نه تنها نسبت به حذف این بند اقدامی نکرده است، بلکه تصمیماتی در خصوص حذف معافیت مالیاتی فعالیت‌های فرهنگی اتخاذ شده که در صورت صحت این تصمیم باید بر پیکر نحیف و نزار فرهنگ کشور فاتحه‌ای قرائت کرد! ما مصرانه پیگیر این مطالبه اکثریت قاطع هنرمندان هستیم و به‌زودی پس از رایزنی با دیگر صنوف فرهنگ و هنر بیانیه مشترکی صادر خواهیم کرد.
داستان‌های ریز و درشت معافیت مالیاتی همچنان ادامه داشت تا اینکه روز ۲۹ آبان خبر آمد که «سازمان امورمالیاتی «پیش‌نویس لایحه اصلاح برخی قوانین و مقررات مالیاتی» را در حالی تدوین کرده که درج پیشنهاد حذف معافیت مالیاتی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در این متن، از نکات جالب توجه آن بود»
«پیش‌نویس لایحه اصلاح برخی قوانین و مقررات مالیاتی» در حالی منتشر شد که که حاوی سرفصل‌های پیشنهادی سازمان امور مالیاتی برای تحقق اهداف مرتبط با «اقتصاد مقاومتی» در حوزه‌های خرد و کلان بود. یکی از این پیشنهادات لغو معافیت مالیاتی کلیه فعالیت‌های فرهنگی-هنری در حوزه‌هایی چون انتشارات، تئاتر، سینما و موسیقی (مشمول مالیات با ضریب ۲۵ درصد) بود که پیش‌تر در قانون لحاظ شده بود. لایحه‌ای که طبق برخی شنیده‌ها قرار بود با لایحه بودجه سال بعد به مجلس شورای اسلامی ارسال شود. که ماجرای ویروس کرونا شرایط ارسال این بودجه را در شرایطی قرار داده که هنوز سرنوشت آن به طور دقیق مشخص نیست.
محمدباقر نوبخت معاون رییس جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه هم روز ۱۰ آذر در گفتگو سینما خراسان درباره موضع دولت نسبت به پیشنهاد «حذف معافیت مالی اصحاب فرهنگ و هنر» در پیش‌نویس لایحه اصلاح برخی قوانین و مقرراتی سازمان امور مالیاتی گفت: «من قبلا هم راجع به این موضوع اظهارنظر کرده‌ام و بازهم اعلام می‌کنم، ظرفیت مالیاتی ما بیش از وضع موجود بوده و معافیت‌ها در این زمینه رقمی در حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان است. اما بخشی که باید از معافیت مالیاتی مستثنا شده یا تقلیل پیدا کند، بخش فرهنگ و هنر نیست، حتی ما باید اگر می‌توانیم در این رابطه مالیات منفی هم داشته باشیم. یعنی مساعدت‌هایی را به عنوان «یارانه» پرداخت کنیم، نه اینکه از این بخش حساس و ارزشمند فرهنگ و هنر، بخواهیم مالیات بگیریم. به همین دلیل دولت مخالف حذف معافیت مالیاتی اصحاب فرهنگ و هنر است.»
صحبت‌های نوبخت در شرایطی بود که سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز طی نامه‌ای خطاب به اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور، محمود واعظی رئیس دفتر رییس‌جمهور و وزیر امور اقتصادی و دارایی خواستار استمرار معافیت مالیاتی اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه شده بود. شرایطی که باید دید در سال جدید می‌تواند چشم انداز روشنی را در جهت تعیین تکلیف اخذ مالیات برای اصحاب فرهنگ و هنر در شرایط اقتصادی این سال‌ها ودوران پسا کرونایی ایجاد کند یا خیر؟
پرده چهارم؛ جشنواره فجری که کم حاشیه نداشت
سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر به ریاست محمد اله یاری (مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، دبیری شاهین فرهت از چهارشنبه ۲۳ بهمن تا روز چهارشنبه ۳۰ بهمن در تالار وحدت، تالار رودکی، بنیاد آفرینش‌های هنری هنری نیاوران، تالار سوره حوزه هنری، مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی و سالن میلاد نمایشگاه بین المللی میزبان مخاطبان بود. در این جشنواره که اولین رویداد موسیقایی فجر در دوره مدیریتی محمد اله یاری در سمت مدیریت دفتر موسیقی وزارت ارشاد بود. ۸۲ گروه موسیقی در بخش‌های موسیقی دستگاهی، نواحی، کلاسیک، بین‌الملل، پاپ، ارکسترال، تلفیقی، بانوان، کودک و نوجوان با ۹۰ اجرا در ۸۰ نوبت به اجرای برنامه پرداختند.
یکی از نکات قابل توجه این رویداد موسیقایی که طی سال‌های اخیر عیر از مواردی خاص نتوانسته به عنوان یک جشنواره پرطرفدار همچون جشنواره فیلم و تئاتر فجر خود را در عرصه موسیقی تثبیت کند، حضور تقریبا بی ثمر و تشریفاتی شاهین فرهت آهنگساز و مدرس مطرح و با دانش موسیقی کشورمان در قامت دبیر جشنواره بود که درباره این نحوه حضور دردوره پیشین جشنواره موسیقی فجر از طریق رسانه‌ها و منتقدان بارها و بارها عنوان شده بود اما گویا شرایط آیین نامه جشنواره به شکلی نبود که مدیر دفتر موسیقی بتواند هم به دلیل معذورات قانونی و هم معذورات اخلاقی از فرد دیگری به عنوان دبیر جشنواره استفاده کند. اما این حضور بی تاثیر آنچنان پر رنگ جلوه می‌کرد که بر کیفیت و رسمیت چنین رویداد ملی تاثیرات کم و زیاد خود را در بخش‌های مختلف گذاشته بود. گواه این ادعا هم اظهارات جالب توجه فرهت در نشست خبری جشنواره بود که وی در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران که از وی درباره میزان دستمزدش پرسید، پاسخ داد: «من سال گذشته گفتم که دستمزدی را بابت دبیری جشنواره نگرفتم اما بعد که جشنواره موسیقی فجر تمام شد مبلغ ۵۰ میلیون تومان به حساب من واریز شد و من آن را صرف امور خیریه کردم. البته من عاشق حیواناتی که هستم که دچار آسیب می‌شوند و این پول را صرف این حیوانات کردم که اسفند ماه سال گذشته به حسابم واریز شد!!!»
موضوع حذف «جایزه باربد» جشنواره موسیقی فجر که نقطه آغازین آن از آغاز دبیری حمیدرضا نوربخش شکل گرفت و می‌توانست تبدیل به جریانی تاثیرگذار و موفق در عرصه تولید و تهیه آثار موسیقایی هنرمندان و فعالان این عرصه شود، همچنان یکی از نکات جالب توجهی بود که در این دوره از برگزاری جشنواره نیز می‌توانست مورد نظر برگزارکنندگان قرار گیرد. اما گویا بازهم موارد آیین نامه و قانونی جشنواره مانع از اجرای این طرح در جشنواره شد و باید دید آیا در دوره‌های بعدی جشنواره موسیقی فجر که تبدیل به یکی از بی رمق ترین رویدادهای موسیقایی سال شده و اگر موسیقی پاپ نبود بحث استقبال تماشاگران و مخاطبان تبدیل به چالشی بسیار بزرگ برای دست اندرکاران می‌شود، می‌توان به برگزاری یک رویداد ملی به معنای مفهوم مطلق کلمه بود یا خیر؟
نکته دیگری که می‌توان در برگزاری این دوره از جشنواره به آن اشاره کرد، بحث انصراف و یا اعلام عدم حضور برخی هنرمندان در جشنواره موسیقی فجر بود که به بهانه اتفاقات سیاسی و اجتماعی روزهای منتهی به جشنواره در پست‌های جداگانه نسبت به عدم حضور یا انصرافشان از جشنواره موسیقی فجر اعلام مواضع کردند. شرایطی که نه تنها تاثیری در روند برگزاری جشنواره موسیقی فجر ایجاد نکرد، بلکه موجب بروز برخی اظهارنظرات از سوی برخی هنرمندان مطرحی شد که از ورود هنرمندان انصرافی به دعواهای سیاسی انتقاد کرده و از آنها خواستند تا درباره حضور یا عدم حضورشان در جشنواره موسیقی فجر با روش دیگری مواضع حتی انتقادی خود را اعلام می‌کردند.
اما در روزهای مانده به برگزاری جشنواره موسیقی فجر بود که علی ثابت نیا مدیرعامل انجمن موسیقی ایران و دبیر اجرایی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر که رابطه بسیار خوبی هم با مدیریت دفتر موسیقی وزارت ارشاد داشت به یکباره از سمت دبیری اجرایی جشنواره استعفا داد استعفایی که کار را برای محمد اله یاری به عنوان مدیر جشنواره موسیقی فجر سخت کرد و تا پایان جشنواره هم مشخص نشد که دلایل استعفا چه بوده است. البته علی ثابت نیا مدتی بعد از کناره‌گیری خود طی گفتگویی گفت: «بنا بر آنچه در متن استعفایم خدمت رییس جشنواره موسیقی فجر تقدیم کردم، برای تمرکز بیشتر بر امور انجمن موسیقی ایران برای پشتیبانی و امور مالی جشنواره به عنوان بازوی اجرایی دفتر موسیقی، مصلحت بر این بود برای انجام بهتر امور اجرایی جشنواره موسیقی فجر، از مسئولیت دبیر اجرایی جشنواره کناره‌گیری کنم و بیشتر بر امور مربوط به انجمن موسیقی ایران متمرکز باشم. […] طبیعتاً این عدم پذیرشِ مسئولیت در ارتباط با شخص اینجانب است و ارتباطی با وظایف انجمن موسیقی ایران در جشنواره ندارد.»
اما یکی از رویکردهای جدید ستاد برگزاری سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر که با هدف ترویج مفاهیم نو و ارزشمند در ترانه‌ها انجام گرفت اضافه کردن بخش «جایزه ترانه» بود. که در این جایزه، متن ترانه‌هایی که از اول مهرماه ۱۳۹۷ تا پایان مهرماه ۱۳۹۸ به صورت تک آهنگ یا در قالب آلبوم موسیقی از سوی موسسات یا اشخاص حقیقی پس از دریافت مجوز از دفتر موسیقی تولید و منتشر شده اند، توسط هیاتی از داوران بررسی و ترانه‌های برگزیده معرفی شدند …
اضافه کردن جایزه «موسیقی و رسانه» هم یکی از نکات جالب توجه این دوره از برگزاری جشنواره موسیقی فجر که با وجود برگزاری رویدادهای مشابه این جایزه که به همت برخی از اعضای ستاد برگزاری جشنواره موسیقی فجر برگزار شد اما به دلیل حضور تعدادی از استادان نخبه حوزه علوم ارتباطات و روزنامه نگاری، پژوهشگران و ناشران فعال حوزه موسیقی از جمله … توانست با استقبال خوبی از سوی اهالی رسانه قرار گرفته وتبدیل به یکی از ارکان تاثیرگذار و ارزشند دبیرخانه جشنواره موسیقی فجر قرار گیرد.
پرده پنجم؛ ورود یک مهمان ناخوانده که همه را غافلگیر کرد
قاطعانه می‌توان گفت که مهم ترین اتفاق رویداد سال ۱۳۹۸ به طور حتم ماجرای ورود یک ویروس ناخوانده به نام کرونا در ایران بود. شرایطی که تا قبل از شیوع گسترده آن در ایران فقط در فیلم‌ها و آثار آخرالزمانی دیده بودیم که اساسا واقعیتش برایمان معنا و مفهومی نداشت. شرایطی که به قول نمکی وزیر بهداشت درطول یک قرن هم نمی‌توان آن را تجربه کرد. شرایطی که قطعا ایران را در فضایی قرار داد که کمترکسی فکرش را هم می‌کرد که شیوع یک ویروس در چین بتواند این چنین از یک حالت اپیدمی تبدیل به یک کابوس جهانی شود و همه اتفاقات عالم امکان را به این شکل تحت پوشش خود قرار دهد.
به هرحال از روز چهارم اسفند ماه بود که اولین اطلاعیه مرکز روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر تعطیلی یک هفته‌ای برنامه تمامی مراکز فرهنگی هنری کشور منتشر شد که پیرو آن تمامی کنسرت‌ها و اجراهای زنده موسیقی نیز به حالت تعلیق در آمد. طولی نکشید که ماجرای شیوع ویروس کرونا هر روز جدی تر از روز قبل شد و ماجرا به سمتی کشاند که وزارت ارشاد در چند اطلاعیه پیاپی دیگر تعطیلی برنامه‌های فرهنگی و هنری را تمدید کرد تا اینکه بالاخره به این نتیجه رسید که تمامی این فعالیت‌ها باید تا پایان سال به حالت تعلیق درآید، شرایطی که به نظر می‌آید در فروردین و حتی اردیبهشت ماه نیز به طول بیانجامد که قطعا در روند برنامه ریزی اجراها دگرگونی‌های زیادی را پدید می‌آورد.
البته محمد اله یاری مدیر کل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفتگوی خود با سینما خراسان بود که ضمن قدردانی از هنرمندان و گروه‌هایی که در جریان به تعویق افتادن کنسرت‌ها، همکاری خوبی با دفتر موسیقی داشته‌اند، درباره تمهیدات حمایتی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای جبران خسارات احتمالی کنسرت‌های به تعویق افتاده تصریح کرد: «به طور عمده شرکت‌ها و مؤسسات فعال بخش خصوصی مجری برگزاری کنسرت‌ها در بخش‌های مختلف هستند و دفتر موسیقی وزارت ارشاد به غیر از موارد نظارتی و صدور مجوز، نقشی در نحوه برنامه‌ریزی و اجرای کنسرت‌ها ندارد. از سویی با توجه به اینکه به تعویق افتادن کنسرت‌ها ذیل اطلاعیه سراسری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری مستقیم وزارت بهداشت بوده است، بنابراین تمهیدات حمایتی ما هم در راستای تسریع در صدور مجوز کنسرت‌های به تعویق افتاده خواهد بود که در این زمینه دفتر موسیقی وزارت ارشاد بر حسب وظیفه خود در این زمینه نهایت همکاری را انجام خواهد داد تا در برگزاری تاریخ بعدی کنسرت‌های به تعویق افتاده، مشکلی از ناحیه دفتر موسیقی وجود نداشته باشد.»
تعطیلی ناخواسته کنسرت‌ها و اجراهای مختلف حوزه موسیقی در شرایطی بود که علاوه بر مشکلاتی که گریبان کنسرت‌ها و برنامه‌گذاران این عرصه را گرفت، صنوف دیگر موسیقی از جمله آموزشگاه‌ها را نیز به تعطیلی کامل کشاند. شرایطی که هم برای مدیران این مجموعه‌ها دربرگیرنده ضررهای مالی فراوانی می‌شود و هم استادان و معلمان این مجموعه‌ها را که آموزشگاه‌ها به نوعی یکی از اصلی ترین محل ارتزاق آنهاست را وارد چالش و بحران جدی کرده است. موضوعی که باعث شد که هم مدیرعامل خانه موسیقی و هم مدیران آموزشگاه‌های موسیقی کشور به آن واکنش نشان داده و در قالب مصاحبه‌ها و بیانیه‌های مختلف از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار پیگیری موضوع و اقدامات حمایتی باشند.
البته در این شرایط استثنایی بود که خوانندگان مطرح موسیقی در سبک‌های مختلف برای حفظ روحیه و نشاط اجتماعی اقدام به برگزاری کنسرت‌های مجازی کردند که این تجربه توانست با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شود. شرایطی که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک و تجربه میزبانی از مهمان ناخوانده‌ای به نام کرونا بحث کنسرت‌های مجازی را وارد مرحله تازه‌ای کنند.
رویدادهای دیگری که در سال ۹۸ برگزار شدند …
برگزاری اولین کنسرت از پروژه «هنر برای همه»، برگزاری جشنواره موسیقی جوان، برپایی مسابقه «هزار صدا»، برگزاری جشنواره موسیقی نواحی، برگزاری جلسات ماهانه «نشست آیین آواز»، برپایی چهارمین جشنواره آواها و نواهای رضوی، برگزاری پروژه «شب‌های موسیقی تهران»، جشنواره موسیقی «امیر جاهد»، برگزاری جشنواره موسیقی «نوای خرم»، ارائه آماز هزینه‌های جشنواره موسیقی فجر، برگزاری جشنواره بین المللی «دف نوای رحمت»، برگزاری چهارمین فستیوال بین المللی «موسیقی معاصر تهران»، برگزاری دومین دوره جشنواره موسیقی دانشجویی «صبا»، میزبانی از هنرمندان در سومین فستیوال «موسیقی الکترونیک تهران»، برگزاری ششمین فستیوال موسیقی نواحی «آینه دار»، برگزاری یازدهمین دوره از مجموعه کنسرت‌های «چند شب» برخی از رویدادهای ممه موسیقی ایران در سال ۹۸ بودند.
البته حضور مهدی افضلی در بنیاد رودکی به عنوان مدیر عامل، برگزاری سومین دوره فستیوال بداهه‌نوازی و تک‌نوازی سازهای بادی، برنده شدن کیهان کلهر در جایزه «وومکس»،برپایی پروژه پنجمین شب‌های موسیقی به مدیریت کامران همت پور، برپایی سومین نمایشگاه ساز خانه موسیقی با عنوان «سازخانه»، میزبانی از هنرمندان شرکت کننده در جشنواره موسیقی «خنیاگران مهر» با محوریت موسیقی مقامی و نواحی غرب کشور، برپایی اولین دوره جایزه بزرگ زنده یاد «ناصر فرهودی»، برگزاری سوگواره «چمرگه» به مناسبت ایام گرامی محرم و صفر درلرستان، برگزاری نخستین جشنواره رقابتی «آوای سوت» دراراک، برپایی سومین جشنواره «کهن آواهای تنبور» در دالاهوی کرمانشاه، امضای پیش نویس دستور العمل نحوه تشکیل فعالیت انجمن‌های صنفی فرهنگ، هنر، رسانه و کانون‌های مربوطه با حضور پدیدآورندگان آثار فرهنگی و هنری، سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، برگزاری جشنواره موسیقی «پیامبر مهربانی»، تصویب طرح ادغام موسسات معاونت هنری اساس مصوبه شورای معاونان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ورود مرکز موسیقی انقلاب اسلامی ماوا به دنیای کنسرت ها، لغو جشن خانه موسیقی، حضور نماینده مجمع صنفی تولیدکنندگان آثار موسیقی و شنیداری در مجمع جهانی موسیقی یونسکو برای اولین بار ، داوری ششمین دوسالانه آلبوم برتر موسیقی، آغاز پروژه ملی لیگ سرود مرکز موسیقی انقلاب اسلامی و برگزاری فستیوال موسیقی شب‌های جنوب دیگر رویدادهای مهم موسیقی در سال گذشته را تشکیل می‌دادند.
Δ