صدا و سیما با آرشیو خود قهر کرده است/ پرسش‌های مهم یک نشست

به گزارش سینما خراسان، به بهانه بازنشر آلبوم «صبح شقایق» با شعر حمید سبزواری، آهنگسازی احمدعلی راغب و خوانندگی مهرداد کاظمی و محمد گلریز جلسه‌ای روز یکشنبه بیست و ششم بهمن ماه در سالن سلمان هراتی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

«صبح شقایق» عنوان یکی از تازه‌ترین محصولات مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی با مشارکت دفتر موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما است که در قالب نخستین آلبوم موسیقی دوران انقلاب اسلامی با آهنگسازی زنده یاد احمدعلی راغب، شعر مرحوم حمید سبزواری و خوانندگی محمد گلریز و مهرداد کاظمی در سال ۱۳۶۰ بازنشر شد. ضمن اینکه «ای بهشتی سیرت»، «راه رجا»، «شهید مفتح»، «شهید مطهری»، «شقایق‌های پرپر»، «شهید نواب صفوی»، «شهید حداد عادل»، «به یاد اباذر زمان» قطعاتی هستند که در این آلبوم گنجانده شده‌اند.

مرکز موسیقی حوزه هنری و ایده های یک نکوداشت

میلاد عرفانپور مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی در توضیحاتی پیرامون آلبوم «صبح شقایق» بیان کرد: امروز پیرامون یک موضوع مقدس به نام موسیقی انقلاب اسلامی اینجا هستیم که مزین به اسم احمد علی راغب شده است. من فقط اینجا هستم که یک نکته مختصر را اعلام کنم؛ اینکه مایل بودیم در آستانه چهلمین روز درگذشت استاد راغب برنامه‌هایی را برگزار کنیم که در این زمینه هم ایده‌هایی طراحی شد اما با مشورتی که با جناب امیر راغب فرزند مرحوم راغب داشتم به این نتیجه رسیدیم که بازنشر آلبوم «صبح شقایق» یکی از بهترین ایده‌ها برای برگزاری آیین نگوداشت جناب راغب بود.

وی افزود: ما از پدر موسیقی انقلاب اسلامی صحبت می‌کنیم و فکر می‌کنم جای برگزاری جلسه‌ها و نشست های زیادی وجود دارد که بتوانیم از شخصیت هنری احمدعلی راغب قدردانی کنیم. بنابراین این جلسه فقط مقدمه‌ای برای برپایی مراسم و برنامه‌های دیگر درباره استاد راغب است که امیدوارم بتواند نتایج مطلوبی به همراه داشته باشد.

مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی درباره موضوع ذائقه سازی در موسیقی بیان کرد: تمام تلاش من در مرکز موسیقی حوزه هنری بحث ذائقه سازی در حوزه موسیقی بوده است. در این زمینه هم جلسات مختلفی را با مدیران مرکز موسیقی سازمان صدا و سیما برگزار کردیم که بتوانیم بستر مناسبی را برای انجام کارهای موثرتر ایجاد کنیم.

انتقادات فرزند آهنگساز فقید از فعالیت آرشیو مجموعه‌های فرهنگی

امیر راغب فرزند احمد علی راغب هم ضمن گرامیداشت شهدای انقلاب اسلامی و قدردانی از مرکز موسیقی حوزه هنری در برگزاری این نشست اظهار کرد: تاکید بنده بر این زحمتی که به دوستان حوزه هنری برای انتشار آلبوم «صبح شقایق» دادیم از جهاتی مورد اهمیت است. به هر حال آلبومی که سال ۶۱ به یاد شهدای انقلاب اسلامی منتشر شد محصول دست اندرکاران رادیو در آن سال‌ها به مدیریت شهید مجید حداد عادل بود. همه این کارها به اقتضایات رسانه در دوران پرالتهاب جنگ تولید شد و بنایی برای جمع آوری آنها در قالب آلبوم وجود نداشت. کما اینکه کمپانی‌هایی که مشغول تولید آثار موسیقایی بودند تعطیل شدند و امکانی هم برای انتشار نبود. به همین منظور آلبوم واقعاً از روی یک حسن تصادف ساخته شد که جالب است بدانید مرحوم نادر گلچین از خوانندگان پیشکسوت موسیقی کشورمان پیشنهاد جمع آوری سرودهای انقلابی را به سازمان صدا و سیما به صورت کاملاً دوستانه داد.

وی افزود: این کار هم با مشورت استاد فریدون شهبازیان که در آن سال‌ها عضو شورای موسیقی رادیو و مسئول آرشیو بود، انجام گرفت. به این ترتیب که جناب گلچین با این هدف که ریل تولید آلبوم‌های موسیقی مجدداً آغاز شود و تنها امکان برای حساسیت زدایی هم آثار انقلابی بود پیشنهاد تولید آلبوم آثار پدرم را به آقای شهبازیان ارائه کرد. نتیجه این شد که آلبوم در نهایت منتشر می‌شود و جالب است که بعد از انتشار با کش و قوس‌های زیادی مواجه می‌شود. کما اینکه در این زمینه نیز مدیران صدا و سیما نیز درباره حق تکثیر آلبوم مطالباتی را مطرح کردند که ماجرا را وارد فضای تازه ای کرد. نکته جالب تر دیگر اینکه این آلبوم در شهرهای مذهبی کشور نیز با استقبال خیلی خوبی مواجه شد ولی بعد از مدتی جلوی تکثیر اثر گرفته می‌شود و آقای گلچین هم ضررهای زیادی را متحمل می‌شود.

راغب گفت: این آلبوم می‌تواند به عنوان یک آلبوم ماندگار در تاریخ موسیقی کشورمان ثبت شود. این در حالی است که انصافاً کارهای ماندگار دیگری هم در عرصه‌های انقلابی تولید شد ولی باید بدانیم که تولید سرود انقلابی با پیروزی انقلاب اسلامی ختم نشد. البته بماند که گروه‌هایی به دلیل تفاوت دیدگاه خود فعالیت خود را رها و یا به سمت دیگری بردند اما باید صراحتاً بگویم که این آلبوم و مضمون سرودهای مطرح شده در آن آثاری برای شهدای انقلاب ما در جریان پیروزی انقلاب اسلامی است. جریان موسیقی انقلاب در جمهوری اسلامی ایران جریان زنده و بالنده ای بوده است. این موضوع خصوصاً درباره سیاستگذارانی که پشت در بسته اتاق‌های خود صحبت از نداشتن ذائقه انقلابی میان مخاطبان می‌کنند و می‌گویند امکانی برای تولید سرود وجود ندارد می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

موسیقی انقلاب اسلامی و طرح چند نگرانی استراتژیک

وی با اشاره به فعالیت‌های سازمان صدا و سیما در زمینه سرود گفت: من با تمام قدردانی که از دفتر موسیقی سرود سازمان صدا و سیما انجام می دهم اما باید بگویم که سازمان صدا و سیما با آرشیو خود در حوزه موسیقی و سرودهای انقلابی قهر کرده است. این کارهایی که امروز منتشر شده تنها کارهایی است که از پدرم در اختیار خانواده قرار گرفته و ما می‌توانیم آن را منتشر کنیم. شما می‌توانید اینها را از جناب گلریز هم بپرسید که چه آثار ارزشمندی در سازمان صدا و سیما وجود دارد اما هنوز در آرشیو دیجیتال آن نیست. به اعتقاد من برخی سرودها اکنون در آرشیو سازمان وجود دارد که دوره بالندگی هنر انقلاب را تشکیل می‌دادند. آثاری که فقط محدود به آثار پدرم هم نیست بلکه آثاری هستند که به سهم خود جریان ساز هستند اما برای من بسیار عجیب است که این آثار هنوز آنالوگ هستند. این به چه معناست؟ این بدان معناست که تمام این کارها به لحاظ فیزیکی از بین می‌رود و شما دیگر ردی از این آثار در حافظه نسل‌های بعدی نخواهید داشت. این بسیار بد است نسل بعدی ما را فقط به شنیدن و زمزمه کردن دو تا سه اثر محدود کنند.

راغب با انتقاد از عملکرد سازمان صدا و سیما در کم توجهی به پخش آثار موسیقایی تصریح کرد: طی سال های قبل مردم کارهایی را با خود زمزمه می‌کردند که همگی از آثار پخش شده درصدا و سیما بود. دوستان کاری کردند که ذائقه مردم تغییر کند و این نکته بسیار بدی است که چرا سرودها و موسیقی های ماندگار دیگر از رسانه ملی پخش نمی‌شود؟ چرا دوستان دائم می‌گویند ذائقه مردم تغییر کرده است اما پرسش من این است ذائقه مردم را چه جایی تغییر داده است؟ اینهایی را که گفتم گلایه‌های پدرم بود که در این سال‌ها دائم به آن اشاره می‌کرد. بنابراین درخواست من از مرکز موسیقی حوزه هنری مبتنی بر این نکته است که شرایطی را فراهم کند که برخی مجموعه‌های فرهنگی با آرشیو های خود آشتی کنند. اتفاقاً هم خیلی از مدیران خلاق باید در حوزه آرشیو به کار گمارنده شوند که ما بتوانیم از این مواجهه گزینشی با آرشیو دوری کنیم.

این کارشناس مسائل فرهنگی در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: بخشی از آلبوم «صبح شقایق» که امروز شاهد بازنشر آن هستیم، پیغامی برای بازکردن آرشیوها است که شاید بتوانیم این تجربه را امتداد دهیم. این آلبوم تاکیدی برای بالندگی جریان سرود انقلاب اسلامی است که اصلاً متوقف نشده و هنرمندان بزرگواری چون محمد گلریز و همکارانش آن را ادامه دادند. این تاکید در حوزه‌های تاریخ نگاری نیز مورد توجه است. اینکه صفت انقلابی درباره سرودهای مرتبط با تعقیب و گریز نبوده و این جریان توسط طلایه داران سرود کشور تا به امروز هم ادامه داشته است.

روایت های جالب محمد گلریز از آهنگسازی که نمی ترسید!

محمد گلریز از خوانندگان موسیقی انقلاب و از دوستان نزدیک مرحوم راغب نیز در این جلسه با اشاره به همکاری های خود با آهنگساز فقید و محدودیت های ساخت آثار انقلابی در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی گفت: اگر من بخواهم داستان برخورد خودم با آقای راغب را بگویم ساعت ها طول می کشد. اما من سعی می کنم درباره نکات مهم این دیدارها صحبت کنم. در دوران پیش از انقلاب زمانی که بنده با استادان موسیقی ایران مشغول آموزش و فراگیری موسیقی بودم گروه موسیقی به نام «مفتاح» تشکیل شد که مرحوم راغب در آن گروه حضور داشت و من دوستی خودم با او را از این گروه شروع کردم. در جریان پیروزی انقلاب زمانی که دو تا سه ماه بیشتر به پیروزی آن نمانده بود، من قراری با استاد راغب گذاشتم و با او مشورت هایی درباره تولید آثار می کردیم.

وی افزود: به اعتقاد من خیلی ها هستند که هنر زیادی دارند اما شجاعت زیادی ندارند. اما به اعتقاد من مرحوم راغب دربرگیرنده این دو ویژگی بود. چرا که در آن دوران به قدری جو سنگین و ملتهبی برقرار بود که کمتر کسی جرات کار کردن داشت اما مرحوم راغب شجاعت این را داشت که دست به تولید آثاری انقلابی بزند. او از پیش قراولان آهنگ های انقلابی بود که در آن دوران ترس آور و پر از درگیری تلاش می کرد آثار متعدد و خلاقانه ای را در حوزه موسیقی انقلاب تولید کند. در این راستا بزرگانی چون صبحدل، شمسایی، شاهنگیان و سبزواری نیز حضور فعالی در عرصه موسیقی انقلاب داشتند. ما در این چارچوب بود که به ابتکار مرحوم راغب به میان مردم رفتیم و تلاش کردیم تا با همراهی آنها و شنیدن شعارهای انقلابی که می دهند بهره برداری های موسیقایی کنیم. ما در این راه پیمایی ها بود که فهمیدیم یک کار آهنگین و ملودی چقدر می تواند در هماهنگی بین مردم در بیان شعارها نقش ایفا کند. شاید همین اثر الله اکبر هم از همین حضور در میان مردم متولد شده که این چنین توانسته در دل مردم جا باز کند.

گلریز با روایتی گذرا از جریان مشارکت های هنرمندانه خود با مرحوم راغب در پیروزی انقلاب اسلامی توضیح داد: مرحوم راغب و مرحوم سبزواری از جمله هنرمندان از جان گذشته ای بودند که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دست به کار شدند و در آن شرایط وحشتناک کار تولید کردند. این همانی بود که در روحیه مردم نیز وجود داشت و همه با روحیه نترسی که در این زمینه داشتند حماسه باشکوهی را خلق کردند. به هر حال وقتی انقلاب اسلامی به پیروزی رسید ما همراه با مرحوم راغب آثاری را تولید کردیم که تبدیل به آثار ماندگاری شدند که هنوز هم از روی آن آثار زیادی را منتشر می کنند. ما در آن دوران دست پری برای تولید داشتیم که با زحمت فراوان شاعران، آهنگسازان و تعدادی از خوانندگان به نتیجه خوبی رسیده و تبدیل به آثاری شدند که همچنان از آن یاد می کنیم.

چرا اثری از کارهای انقلابی در موسیقی فجر نیست؟

این خواننده موسیقی انقلاب با اشاره به خاطرات خود در همکاری با هنرمندان پیشکسوت موسیقی انقلاب گفت: وقتی انقلاب پیروز شد دوستان رادیو به ما سفارش تولید اثر دادند. وقتی هم وارد رادیو شدیم اولین آهنگی که تولید شد در تجلیل مقام معلم و مرحوم آیت الله طالقانی با شعر جناب مهدی علوی بود که به نوعی اولین شعر انقلابی پخش شده در رادیو لقب گرفت. در این شرایط همه کارها به شیوه انقلابی تولید شد جالب اینکه ما در این دوران بود که با کمی با ترس و لرز به تولید موسیقی فکر می کردیم چون واقعاً نمی دانستیم شرایط موسیقی به چه گونه ای است؟ حتی ما می ترسیدیم که این حرف و حدیث ها منجر به این نشود که تک خوانی من مورد اشکال باشد؟ بعد از اینکه این سرود ساخته شد دیگر راه باز شد و ما آثار زیادی در این زمینه تولید کردیم که خوشبختانه مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.آلبوم «صبح شقایق» یک آلبوم پرتره و قهرمان محور است که می تواند در حوزه موسیقی مورد توجه قرار گیرد. انقلاب اسلامی در حوزه موسیقی طرحی داشته که این آلبوم نمونه بارزی از آن است. یعنی چنین آثاری موجب تولد ژانر قهرمان محور در موسیقی شده‌اند

گلریز درباره سرودهای حماسی و انقلابی و تاثیر آنها در بین مردم گفت: متاسفانه خیلی از مسئولان باور دارند که دیگر موسیقی و سرود در بین مردم جایی ندارد. اما من که تلاش می کنم بین مردم باشم مرتب از آنها می شنوم که از من می پرسند چرا درباره شهدا و انقلاب و جانبازان کار تولید نمی شود؟ من واقعاً جوابی برای آنها ندارم اما تلاش کردم تا همین موضوع را با مدیران بالا دستی هم در میان بگذارم. من حتی چندی پیش به رییس سازمان صدا و سیما و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم گفتم و تاکید کردم که توجه به سرودهای انقلابی تاکید مقام معظم رهبری است. اینها را هم برای خودم نمی گویم. من واقعاً دلم برای این شرایط می سوزد که چرا در رویدادی مانند جشنواره موسیقی فجر اثری از کارهای انقلابی نیست؟ اینکه به نام انقلاب باشد و به کام دیگران واقعاً خوب نیست. من حتی گاهی به خودم می گویم که نکند دارم اشتباه و زیاده روی می کنم؟ اما وقتی رجوع می کنم به فرمایشات مقام معظم رهبری می بینم که درست می گویم. گویی اینکه علیرغم تمام این سفارش ها کسی به توصیه ها گوش نمی کند. اصلاً چرا آقای راغب باید چهار سال خانه نشین باشد؟ آیا نباید مسئولان ما هر از چندگاهی به دیدار کسی می رفتند که این همه برای موسیقی انقلاب زحمت کشید؟ من دلم خون است و حرف زیادی برای گفتن دارم اما باید بگویم ما امثال جناب راغب را کم داریم و باید از این هنرمندان استفاده کنیم.

این خواننده پیشکسوت در بخش دیگری از صحبت های خود تصریح کرد: ای کاش به خودمان بیاییم و بدانیم که می توان برای انقلاب اسلامی بازهم موسیقی و سرود ارزشمند تولید کرد. چرا باید دائم از تغییر ذائقه مردم سخن بگوییم در حالی می دانیم که بسیاری از مجموعه های کشورمان ذائقه ها را تغییر دادند. چرا باید وقتی اسمی از کنسرت و برنامه های موسیقایی مرتبط با سرود برده می شود خیلی ها نگاه خوبی به ماجرا ندارند؟ در حالی که می دانیم این گونه آثار همچنان با استقبال مردم مواجه است و شنوندگان زیادی هم دارد. بیایید باور کنیم که خیلی ها هنوز علاقه مند به تولید سرود و آثار انقلابی هستند. قطعاً ما نمی توانیم در برابر ماهواره مقابله کنیم اما بدانیم که در یک جنگ تمام عیار هستیم و باید در این زمینه از هر تلاشی دریغ نکنیم.

بُعد فرهنگی موسیقی انقلاب اسلامی فراموش شده است

محسن صفایی از فعالان حوزه فرهنگ و هنر و مولف کتاب «بانگ آزادی» هم در این نشست بیان کرد: به نظر من مواجهه ما با احمد علی راغب تازه شروع شده و باز نشر این آلبوم که در سال های اول انقلاب اسلامی تولید شد، می تواند نقطه شروع مناسبی برای این مواجهه باشد. به هرحال امروز محمد گلریز در میان ما نشسته است او مردی است که ما با کارها و سرودهایش زندگی کردیم. اما باید یک نکته را مطرح کرد. اینکه بعد فرهنگی حوزه موسیقی انقلاب اسلامی رها شده است. در همین چارچوب پرسشی مطرح می شود که آیا همه این اولین ها می تواند به دومین هم برسند؟

وی افزود: اگر ما به یکسری بسته بندی های فرهنگی در حوزه موسیقی انقلاب اسلامی نرسیم، قطعاً موسیقی انقلاب به فراموشی سپرده می شود. آلبوم «صبح شقایق» یک بسته فرهنگی است که امروز بعد از چندین سال دوباره بازنشر شده و کاری کرده که دوباره کنار هم جمع شویم. من امیدوارم مواجهه این آثار استمرار پیدا کند و ما بتوانیم شاهد بازنشر دیگر آثاری از این دست باشیم. آلبوم «صبح شقایق» یک آلبوم پرتره و قهرمان محور است که می تواند در حوزه موسیقی مورد توجه قرار گیرد. انقلاب اسلامی در حوزه موسیقی طرحی داشته که این آلبوم نمونه بارزی از آن است. یعنی چنین آثاری موجب تولد ژانر قهرمان محور در موسیقی شده‌اند. اتفاقاً امروز هم به شدت نیازمند بازخوانی این مسیر پیموده شده است که می تواند قابل توجه و بازیابی فکری باشد.

این پژوهشگر تصریح کرد: انقلاب فضایی را ایجاد کرد که ترانه به معنای موسیقی که قبل از انقلاب شنیدیم، به نفع موسیقی کلاسیک و سنتی کنار برود اما این آلبوم تلاش کرد تا فرم مردم پسند همچنان در بین مردم با قواعد انقلاب اسلامی و تاریخ فرهنگی ما با ترکیب موسیقی ایرانی و کلاسیک نیز معرفی شود. مساله ای که ما نتوانستیم آن را در سال های بعد ادامه دهیم. این آلبوم گفتگو با مردم را فراموش نکرد. اما باید بپذیریم که این گفتگوی جمعی موسیقی ایرانی در مواجهه با مردم قطع شده است. جنس موسیقی آلبوم «صبح شقایق» یک قدم به نفع مردم در سال های ۶۰ جلو آمد. در کار احمدعلی راغب و نسل آنها اتصال به موسیقی روش مند و پیشینه دانشگاه های آنها باعث شد که موسیقی های تولید شده توسط آنها با مردم ارتباط ساده و موثری را شکل دهد.

وی با طرح نکاتی درباره مسائل مرتبط با موسیقی در کشورمان توضیح داد: ما درکشورمان همچنان درگیر مسائل آموزش موسیقی هستیم که باید هرچه زودتر به نتیجه برسیم. ما باید سرمشق های جدید را در این زمینه شروع کنیم تا بتوانیم شاهد بالندگی موسیقی انقلاب باشیم. متاسفانه ما در حوزه موسیقی هیچ سرفصل آموزشی که در دهه ۶۰ صورت گرفته و حافظه ملی را ساخته نداریم. امروز وقت آن است تا فکر اساسی برای این موضوعات آموزشی در حوزه موسیقی انقلاب باشیم. در این راه تجربه نگاری بزرگانی چون محمد گلریز و احمدعلی راغب کار ضروری است که می بایست روی آن تمرکز کنیم. این بزرگواران و سایر هنرمندان سرمشق موسیقی انقلاب اسلامی هستند که باید از نسل آنها پیاده شود و به نظرم آلبوم «صبح شقایق» یکی از همین کارهاست که می تواند خط مورد نظر را به نسل جدید منتقل کند.

به نوستالژی دهه ۶۰ موسیقی ایرانی نیازمندیم

سید محسن شهرستانی مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی هم در این برنامه ضمن قدردانی از مرکز موسیقی حوزه هنری در انتشار آلبوم «صبح شقایق» گفت: هنر انقلاب گنجی است که باید به درستی از این گنج مراقبت کنیم. البته باید حواسمان باشد که همین گنج است که از ما مراقبت می کند. اما همین هنر نیازمند روایت جداگانه ای است که چگونه توانسته با زبان هنر، انقلاب را روایت کند. در این راه بی توجهی به موضوع مهمی چون «آرشیو» به نوعی قدرنشناسی از این گنجینه هنر انقلاب است.

وی افزود: ما اکنون در شرایطی هستیم که تغییر ذائقه رخ داده است و می بینیم که بخش زیادی از این تغییر ذائقه به سمت و سوی بازگشت و رجوع نوستالژیک به تصویرها، نمادها و سمبل های دهه ۶۰ است. شرایطی که ما در آثار هنری به وضوح می بینیم و می توان در این حوزه سرمایه گذاری کرد. همین شرایط موجب ترمیم حافظه عمومی می شود. به معنای دیگر رجوع به موسیقی اوایل انقلاب نکته خیلی مهمی است که باید به آن توجه کرد. مگر خیلی ها به نوستالژی های دهه ۳۰ علاقه نشان نداده و این آثار تا این حد مورد استقبال مواجه نشده اند؟ پس آیا ما این عرضه را نداریم که بتوانیم با رجوع به آثار فرهنگی هنری دهه ۶۰ به ویژه حوزه موسیقی کارها را به سمت و سوی غنای موسیقی ببریم. مگر همین مستند «بزم رزم» نبود که توانست با استفاده از رویدادهای دهه ۶۰ مخاطبان را به سمت خود جلب کند؟ به اعتقاد من فقط کافی است آن دسته از دوستانی که مدیریت آرشیو ها را به عهده دارند شرایط جدیدی را برای نمایش این آثار ایجاد کنند. آن وقت می بینید که نسل جدید هم به تولید چنین آثار ارزشمند ولو در موسیقی اقدام می کند.

شهرستانی در پایان این نشست یادآور شد: کارهایی که مرحوم راغب در حوزه موسیقی انقلاب انجام داد، کارهای بسیار ارزشمندی هستند که حتی در دهه هفتاد هم توانست در میدان موسیقی انقلاب حضور داشته باشد. او این موسیقی ها را تبدیل به آوای روزمره مردمان ما کرد. اینها مقاطع مهمی از تاریخ کشورمان بود که می تواند عرصه خوبی برای بازگشت به ارزش های هنری انقلاب اسلامی تلقی شود. استاد راغب در این فضا راه های بسیاری باز گذاشت که می تواند در دهه چهارم انقلاب با رجوع به تجربه های قبلی و استفاده از نشاط امروزی آفریننده آثار ماندگاری باشد. استاد راغب واقعاً زنده است و گوشش به آوای زمان خود شنواست که شما در آثار تولید نشده وی نیز می بینید.