برای ۸۰ سالگی مسعود کیمیایی

از مرداد ماه سال ۱۳۹۸  که در موزه سینما جمع شدیم تا نسخه بازسازی شده «دندان مار» مسعود کیمیایی را ببینیم و جشن تولدی برای این کارگردان قدیمی بگیریم، دو سال می گذرد و حالا ما در شرایطی که آمار کرونا بالاست و گردهمایی کمتر برگزار می شود، در فضای مجازی، سالروز تولد ۸۰ سالگی مسعود کیمیایی را گرامی می داریم.

مسعود کیمیایی آن طور که خودش می گوید: همواره سعی کرده «نقش روزگار خود را بسازد».

او می‌گوید: نویسنده نیست، اما می‌نویسد و شاعر نیست، اما شعر می‌نویسد. غیر از این هم نمی‌توانم باشم. «جسدهای شیشه‌ای» را نمی‌توانم داشته باشم و ننویسم.

فریدون جیرانی کارگردان و محقق در جایی گفته بود:”سینمای کیمیایی کار بزرگی می‌کند که در جریان چپ بسیار مهم است و در آن تاریخ اهمیت دارد. سینمای فیلم فارسی یک سینمای راستگراست. آقای کیمیایی کسی است که ضد قهرمان را وارد سینما می‌کند. وقتی اخلاق و قانون ابزار ظلم شود، ضد قهرمان می‌شود. در این زمان فیلم‌هایی نداریم که قهرمانی معترض باشد. در چپ قهرمان وجود ندارد و فیلمسازهای معترض آمریکایی قهرمان فردی را به وجود می‌آورند. کیمیایی قهرمان معترض را وارد سینما می‌کند. کیمیایی فیلم «گوزنها» را در سال ۵۳ ساخت. سالی که ساواک در تابستانش از خیابان ری تا میدان مولوی خانه گردی کرد. از ساعت ۹ شب اینکار را آغاز کرد تا چریکها را دستگیر کند. نکته جالب اینجاست که هرچه از آن تاریخ جلو می‌رویم کارهای او ماندگارتر و مهمتر می‌شود.”

کیمیایی که با ساخت «بیگانه‌ بیا» وارد عرصه فیلم‌سازی شد، با ساخت «قیصر» روندی از فیلم‌سازی را در پیش گرفت که جرقه‌های امیدوارکننده‌ای را برای آینده‌اش رقم زد. او بعد از ساخت «قیصر» در سال ۱۳۴۸، هر یک یا دو سال، یک فیلم ساخت؛ تا سال ۵۹ که «خط قرمز» را کارگردانی کرد که البته این فیلم هیچ‌گاه به نمایش درنیامد و تا شش سال بعد فیلمی نساخت.

او سرانجام در سال ۱۳۶۵ «تیغ‌ و ابریشم» را ساخت. بعد از ساخت این فیلم نیز روند فیلم‌سازی‌اش را همانند گذشته هر یک یا دو سال با یک فیلم ادامه داد، تا سال ۱۳۷۸ که «اعتراض» را ساخت و بعد از آن تا پنج سال فیلمی نساخت.

سرانجام در سال ۱۳۸۳ «سربازهای جمعه» و دو سال بعد فیلم «حکم» و یک سال بعد از نمایش این فیلم، «رئیس» را ساخت که در سال ۸۶ اکران شد.

مسعود کیمیایی زمانی در جمع دانشجویان گفته بود: فیلم‌هایم هیچ‌گاه مورد حمایت خاصی نبوده‌اند؛ بنابراین هدایت نیز نشده‌اند و درعین این‌که هر کدام نماینده‌ی دوران خودشان هستند، هیچ‌وقت به سمت کهنگی تاریخی نرفته‌اند.

بعدها هم «محاکمه در خیابان»، «جرم» ، «متروپل» «قاتل اهلی» را ساخت و این روزها یکی از آخرین فیلم هایش در شرایط نیمه تعطیل سینماها به نام «خون شد» اکران شده است و از سوی فیلم دیگری هم در مراحل نهایی آماده سازی دارد به نام «خائن کشی».

مسعود کیمیایی دو سال قبل در جشن تولدش گفته بود: ” داریوش مهرجویی ۵،۴ سال است بیکار است، از ناصر تقوایی باید خبر گرفت و من هم به سختی فیلم می‌سازم.

تمام این سالهایی که گذراندم به راحتی طی نشدند. فیلمسازی که صدایی داشته باشد و برای گفتن خودش ابایی‌ نداشته باشد زیاد نیست. ما را ترس اذیت می‌کند. از مردم و سرزمینم که مرا پذیرفته‌اند تا گوشه‌ای تلاش کنم و حرف حساب بزنم متشکرم.”

او در ادامه صحبت‌های خود با بیان اینکه “از وزارت ارشاد برای تصمیم‌گیری‌های دولتی‌شان خواهشی دارم” گفته بود: “یک فکری برای این فیلمهایی که میلیاردی می‌فروشند بکنید. ۴۰‌میلیارد یک فیلم می‌فروشد و دیگری ۲۰ میلیارد می‌فروشد و ایرادی از آن می‌گیرند و از اکران حذفش می‌کنند و می‌گویند باید ۴۰ میلیارد می‌فروخت. افرادی مانند داریوش مهرجویی ۵،۴ سال است بیکار است، از ناصر تقوایی باید خبر گرفت و من هم به سختی فیلم می سازم. آقایی که تا الان چند فیلمش هم فروش خوبی داشته قرار است اثر بعدی من را بسازد.  خیلی راحت می‌توانند این آقایان را وادار کنند که با پول کم، فیلم جدی بسازند، استعداد پیدا کنند و اینقدر به فکر تلنبار کردن نباشند و در سال دو فیلم ارزان از نظر هزینه بسازند و نه از نظر استعداد. باید به فکر سینمای جدی باشند و برای آن قانون بگذارند و فقط با حرف زدن این مراتب اعتراض تمام نشود.”

و حالا که این سخنان را مرور کنیم، افسوس می خوریم که کرونا تمام مناسبات اکران را تغییر داد و این روزها  باید فکری برای ماهیت اصلی سینما بکنیم تا آیین سینما رفتن فراموش نشود چون امثال فیلم های مسعود کیمیایی را باید در سینما دید و در یک آیین جمعی با قهرمانش همراه شد./ایسنا