تحولات «تئاتر فجر» در دهه دوم/ تغییراتی اساسی که ماندگار شد

سینما خراسان- گروه هنر- آروین موذن‌زاده: سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از ۱۰ بهمن ماه فعالیت خود را آغاز می‌کند؛ جشنواره‌ای که از سال ۶۱ آغاز به کار کرد و در طول این سال‌ها با وجود فراز و نشیب‌ها و نقاط ضعف و قدرتی که داشته به حیات خود به عنوان مهمترین و بزرگترین رویداد تئاتری کشور ادامه داده است. تا چند سال قبل، از جشنواره تئاتر فجر به عنوان ویترین تئاتر کشور نام برده می‌شد اما با وجودی که ممکن است در سال‌های اخیر این عنوان تا اندازه‌ای رنگ باخته باشد باز هم نمی‌توان اهمیت این جشنواره را در میان خانواده تئاتر نادیده گرفت.

از همین رو قرار است در گزارش‌هایی به آنچه در سی و هفت دوره گذشته جشنواره تئاتر فجر گذشته است، بپردازیم که در اولین بخش از این گزارش (اینجا) به مرور ۱۰ دوره ابتدایی برگزاری جشنواره تئاتر فجر و آزمون و خطاهایی که برای شکل گیری و استحکام جشنواره مد نظر قرار گرفته بود، اشاره کردیم و در بخش دوم این بازخوانی مروری داریم بر تغییر و تحولات جشنواره در دهه دوم آن و دوره‌های یازدهم تا بیستم را مورد توجه قرار خواهیم داد.

دهه دوم برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از سال‌های ۷۱ تا ۸۰ در تهران برگزار و جشنواره در طی این سال‌ها با تغییرات زیادی روبرو شد. بخش‌هایی نظیر بین‌الملل، آئینی موسیقیایی، دانشگاهی و جوان، نمایش تلویزیونی و… به این رویداد اضافه شد که برخی از این بخش‌ها مثل بین الملل تا امروز در جشنواره ماندگار شده‌اند.

حسین جعفری، حسین فرخی، محمود عزیزی، رحیم نجفی برزگر، حسین سلیمی، مجید شریف‌خدایی دبیران این دوره‌ها بودند که در این میان سهم مجید شریف‌خدایی با دبیری سه دوره از جشنواره بیشتر از دیگران بوده است.

در ادامه به مرور دوره‌های یازدهم تا بیستم جشنواره تئاتر فجر می‌پردازیم.

گام یازدهم: میزبانی تکیه‌ها و قهوه خانه‌ها از جشنواره

یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر با دبیری حسین جعفری از ۱۷ تا ۲۳ بهمن ۷۱ در تهران و به صورت غیر رقابتی برگزار شد. سالن اصلی و چهارسوی مجموعه تئاتر شهر، تکیه مصطفوی و قهوه‌خانه پاتوق از جمله محل‌های میزبان این دوره از جشنواره بودند.

طراح پوستر این دوره از جشنواره علی وزیریان بوده است. در این دوره ۴۷ اثر در بخش‌های مختلف و از ۱۴ شهر مختلف ایران به دبیرخانه ارسال شد.
همچنین این دوره از جشنواره دارای ویژه‌نامه‌ای برای معرفی برنامه‌های یازدهمین دوره به کوشش لاله تقیان و ۴ جلد کتاب از انتشارات یازدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بوده است.

گام دوازدهم: حضور و اجرای ۶۳ نمایش در دوازدهمین رویداد

دوازدهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر فجر با دبیری حسین فرخی از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۷۲ در تهران برگزار شد. تماشاخانه سنگلج، تالار محراب، پارک لاله، خانه کوچک نمایش، قلهک، مجموعه فرهنگی آزادی و تماشاخانه نصر و سالن‌های نمایش دیگری در بخش‌های مختلف میزبان این دوره از جشنواره بوده اند.

طراح پوستر این دوره از جشنواره را انوشیروان میرزایی کوچکسرایی برعهده داشته است. در این دوره ۶۳ اثر ارسال شده از ۲۳ شهر در بخش‌های مختلف در جشنواره به صحنه رفتند.

این دوره از جشنواره دارای ۱۲ شماره خبرنامه به مدیر مسئولی حسین فرخی و سردبیری اردشیر صالح‌پور بوده است. تعداد ۷ نمایش نیز در این دوره نقد و بررسی شدند و همچنین برای هادی اسلامی بزرگداشت و ۳ نمایشگاه عکاسی تئاتر، لباس و ماسک و عروسک برگزار شد. کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در این دوره برگزیدگانی داشته است.

گام سیزدهم: داوری عکس و پوسترهای تئاتر

سیزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر با دبیری حسین فرخی از ۱۲ تا ۲۰ اسفند ۱۳۷۳ در تهران برگزار شد. تالار مولوی، حوض‌خانه پوریای ولی، فرهنگسرای خاوران، ترمینال جنوب و چهارراه ولی‌عصر در بخش خیابانی میزبان این دوره از جشنواره بودند.

در این دوره ۶۳ اثر در بخش‌های مختلف از ۲۷ شهر ایران در جشنواره حضور داشته‌اند. جشنواره سیزدهم دارای ویژه‌نامه‌ای زیر نظر حسین فرخی بوده و همچنین نمایشگاه عکاس و پوسترهای تئاتر در این دوره در تالار وحدت برگزار شده است و عکس و پوسترهای نمایش نیز داوری شده‌اند.

گام چهاردهم: گفت ‌و شنود هنرمندان تئاتر استان ها

چهاردهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر فجر نیز به دبیری محمود عزیزی از ۲۸ دی ماه تا ۵ بهمن ماه سال ۷۴ در تهران برگزار شد.

این دوره از جشنواره در سالن‌های معمول تئاتری برگزار نشد و مکان‌هایی چون پارک نازی‌آباد، زیر برج آزادی، آسایشگاه معلولین، آموزش و پرورش کهریزک و سازمان بهزیستی از جمله مکان‌های میزبان این دوره از جشنواره بودند.

طراحی پوستر این دوره از جشنواره را بهنام صالحی و همایون مقدس برعهده داشتند. در این دوره ۳۹ اثر از ۱۶ شهر ایران در جشنواره حضور یافتند و همچنین ویژه‌نامه خبری «نمایش» (چهاردهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر) برای پوشش اخبار و رویدادهای جشنواره انتشار یافت.

در دوره چهاردهم، گردهمایی بررسی نمایش در ایران با ۱۳ عنوان، میزگرد بررسی نمایش در ایران، میزگرد تئاتر و توسعه، میزگرد چشم‌انداز نمایش‌های سنتی آئینی و ۲ میزگرد گفت ‌و شنود هنرمندان تئاتر شهرستان برگزار شده است.

گام پانزدهم: پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به جشنواره

پانزدهمین دوره جشنواره سراسری تئاتر فجر به دبیری رحیم نجفی برزگر از روز ۳ تا ۱۰ اسفند ماه ۷۵ در تهران برگزار شد. فرهنگسرای ابن‌سینا، فرهنگسرای شفق و تالار وحدت و تعدادی از سالن‌ها و مکان‌های عمومی دیگر میزبان این دوره از جشنواره بودند.

در این دوره ۸۶ اثر از ۲۷ شهر ایران در جشنواره شرکت داشتند. جشنواره پانزدهم دارای ویژه‌نامه و خبرنامه نمایش بوده است. در این دوره مسئولان و مدیران ارشد دولتی از جمله وزیر و معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر جشنواره پیام‌هایی را به هنرمندان و جشنواره ارسال کردند.

همچنین دومین گردهمایی بررسی نمایش در ایران با ۱۹ عنوان برگزار شده است.

گام شانزدهم: میزبانی مطلوب کوی دانشگاه تهران از جشنواره

شانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر نیز با دبیری حسین سلیمی از ۱۷ تا ۲۷ بهمن ماه ۷۶ در تهران برگزار شد.

سالن اسوه، فارابی، بوستان خواجو، کوی دانشگاه امیرکبیر، کوی دانشگاه تهران، کوی دانشگاه شهید بهشتی، محوطه تئاترشهر و گذر فرهنگ و هنر (کارگر شمالی) از محل‌های برگزاری این رویداد بوده اند.

در این دوره ۹۹ اثر از ۲۴ شهر ایران در بخش‌های مختلف در جشنواره شرکت داشتند که بخش‌های جوان و نمایش تلویزیونی از نوآوری‌های آن دوره بودند.

این دوره از جشنواره دارای گاه شمار شانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر بوده است و ۱۲ نمایش بخش ویژه جشنواره در این دوره نقد و بررسی شدند.

در دوره هفدهم جشنواره تئاتر فجر ۱۱۳ اثر از ۲۱ شهر ایران و ۱۰ اثر در بخش خارجی از کشورهای آلمان، تاجیکستان، ترکمنستان، ایتالیا، ارمنستان و هند در جشنواره شرکت داشتند. اضافه شدن بخش بین الملل نیز از نوآوری‌های این دوره از جشنواره بوده استدر دوره شانزدهم همایش «زبان و هویت تئاتر» با ۱۴ عنوان، میزگرد زبان و هویت تئاتر، میزگرد تاملی بر جایگاه و تاثیر جشنواره‌ها بر تئاتر و سخنرانی در بخش تله تئاتر با ۵ عنوان در سالن رودکی، تالار اندیشه و هتل مارلیک برگزار شده است. کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در این دوره برگزیدگانی داشته است.

گام هفدهم: آغازی برای میزبانی از تئاتر بین الملل

همچنین هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر با دبیری حسین سلیمی از ۱ تا ۱۵ بهمن ماه ۷۷ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد.

مجموعه تئاترشهر، دانشکده هنرهای زیبا، فرهنگسرای نوبهار، موزه هنرهای معاصر و نقاط مختلف شهر تهران و تعدادی از مکان‌های دیگر، میزبان این دوره از جشنواره بودند.

طراح پوستر این دوره از جشنواره الهام معظمی بوده‌است. در این دوره ۱۱۳ اثر از ۲۱ شهر ایران و ۱۰ اثر در بخش خارجی از کشورهای آلمان، تاجیکستان، ترکمنستان، ایتالیا، ارمنستان و هند در جشنواره شرکت داشتند. اضافه شدن بخش بین الملل نیز از نوآوری‌های این دوره از جشنواره بوده است.

هفدهمین جشنواره تئاتر فجر دارای ویژه‌نامه بوده است. تعداد ۴ نمایش حاضر در جشنواره در این دوره نقد و بررسی شدند و گردهمایی «دریچه‌ای به تئاتر نوین جهان» با ۲۵ عنوان در تالار اجتماعات موزه فرش برگزار شد. کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در این دوره برگزیدگانی داشته است.

گام هجدهم: همکاری ارامنه تهران با جشنواره هجدهم

هجدهمین جشنواره تئاتر نیز با دبیری مجید شریف‌خدایی از روز ۷ تا ۲۰ بهمن ماه ۷۸ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد. تماشاخانه مهر، پارک ساعی، پارک لاله (آمفی‌تئاتر، بازار گل)، شهرک اکباتان از جمله مکان‌هایی بودند که این دوره را میزبانی کردند.

طراحی پوستر این دوره از جشنواره را الهام معظمی برعهده داشته است. در این دوره ۱۲۴ اثر از ۳۳ شهر ایران و ۱۱ اثر در بخش بین‌الملل از کشورهای آلمان، سوئد، ایتالیا، نروژ، فلسطین، ارمنستان و چین در جشنواره شرکت داشتند. برپایی بخش دانشگاهی نیز از نوآوری‌های این دوره بوده است.

این دوره از جشنواره دارای ۸ شماره خبرنامه هجدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بوده و ۷ نمایش جشنواره نیز در این دوره نقد و بررسی شدند. در دوره هجدهم همایش دیالوگ در تئاتر با ۱۵ عنوان در آمفی تئاتر دانشگاه هنر، کارگاه تعلیم بازیگری در دانشکده سینما تئاتر و نمایشگاه بیست سال فعالیت‌های عکاسی فتانه دادخواه در سالن انتظار تالار وحدت برگزار شد.

انجمن ارامنه تهران نیز با سخنرای اکبر رادی و لاله تقیان برای شاهین سرکیسیان بزرگداشت برگزار کرد. همچنین کانون ملی منتقدان تئاتر نیز در این دوره برگزیدگانی داشت.

گام نوزدهم: اجرای تئاتر در میدان راه آهن

نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری مجید شریف‌خدایی از ۲ تا ۱۴ بهمن ۷۹ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد.

تالار هنر، پارک ۱۷ شهریور، پارک آزادی(میدان آزادی)، دانشگاه امیرکبیر، کوی دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه هنر، میدان راه‌آهن و چند مکان دیگر میزبان این دوره از جشنواره بودند.

طراح پوستر این دوره از جشنواره حسین خسروجردی بوده‌است. تعداد ۱۶۶ اثر از ۳۷ شهر ایران و ۱۴ اثر در بخش بین‌الملل از کشورهای آلمان، ایتالیا، مصر، یونان، بلغارستان، چین، سوئیس، آرژانتین، سیرالئون، پرتغال و اسلوانی در جشنواره شرکت داشته‌اند که بخش «انتفاضه» از نوآوری‌های گام نوزدهم جشنواره بوده است.

این دوره از جشنواره دارای کاتالوگ نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر زیر نظر ژیلا اسماعیلیان و خبرنامه نمایش در ۱۲ شماره با سردبیری لاله تقیان بوده است.

۱۰ نمایش در این دوره نقد و بررسی شده‌اند. در دوره نوزدهم همایش «تئاتر و اندیشه معاصر» با ۱۲ عنوان در خانه هنرمندان ایران، میزگرد «تئاتر و اندیشه معاصر» با ۲ عنوان، هفت کارگاه نایگل آزبرن، اسکای رینولدز، رکسانا پوپ، پیتر ویلک، پیپا مورفی، میریام نابررو و کنراد ، نمایشگاه عکس کین رینولدز و بزرگداشت سیمین دانشور، اکبر رادی، هوشنگ گلشیری و هوشنگ حسامی برگزار شده است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر جشنواره نیز پیامی را به این رویداد ارسال کرده بودند.

گام بیستم: حضور ۱۶ تئاتر بین‌المللی در جشنواره بیستم

بیستمین دوره جشنواره تئاتر نیز با دبیری مجید شریف‌خدایی از ۱ تا ۱۲ بهمن ۸۰ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد.

تالار هنر، پارک ۱۷ شهریور، پارک اوستا، پارک خواجو، پارک خیام، دانشگاه ایران، دانشگاه تهران، شهرک شهید محلاتی و حسینیه طرشت از جمله مکان‌هایی است که میزبان این دوره از جشنواره بوده‌اند.

طراحی پوستر این دوره از جشنواره را حسین خسروجردی برعهده داشته است. در این دوره ۱۵۹ اثر از ۴۵ شهر ایران، ۱۱ اثر در بخش بین‌الملل از کشورهای روسیه، آلمان، کانادا، مصر، سوریه، یونان، ایتالیا و افغانستان و ۵ اثر در بخش دانشگاهی- بین‌الملل از کشورهای جمهوری ارمنستان، چین، جمهوری آذربایجان، کرواسی در جشنواره شرکت داشته‌اند که بخش آئینی موسیقیایی از نواوری‌های این دوره از جشنواره بوده است.

این دوره از جشنواره دارای کاتالوگ بیستمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، خبرنامه نمایش در ۱۲ شماره با سردبیری لاله تقیان، کتاب برگزیده آثار نمایشنامه‌نویس نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و کتاب نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از نگاه یک عکاس بوده است. همچنین ۱۷ نمایش طی این دوره نقد و بررسی شدند.

در دوره بیستم ۲ کارگاه، و سه نمایشگاه ماسک‌های تئاتر علی اصغر خطیب‌زاده، عکس‌های نمایش‌های سنتی و آئیتی و تئاتر عروسکی اختر تاجیک و بزرگداشت عباس جوانمرد، جمشید لایق، علی نصیریان، رضا کرم‌رضایی، سعید پورصمیمی، عنایت‌الله شهیدی، خسرو خورشیدی، فرهاد آئیش و محمد چرمشیر برگزار شده است.

همچنین کانون ملی منتقدان تئاتر در این دوره برگزیدگانی داشته است.

وزیر و معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر جشنواره هریک پیام‌هایی را برای این رویداد نوشته اند.

این بازخوانی ادامه دارد…