«تعارض»؛ از شعر مولانا تا جهان‌های موازی/ جذابیت سینما به فرم است

محمدرضا لطفی کارگردان فیلم سینمایی «تعارض» با نام قبلی «ریست» که به بخش «نگاه نو» سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر راه پیدا کرده است، در گفتگو با سینما خراسان درباره ویژگی‌های این اثر گفت: فیلم «تعارض» از دریچه دوربین‌های مدار بسته روایت می‌شود البته ما برای فیلمبرداری از دوربین مدار بسته استفاده نکرده‌ایم بلکه روایت فیلم از نگاه این دوربین‌هاست.

وی ادامه داد: این فیلم چند قصه دارد که در هم تنیده شده‌اند و درباره جهان‌های موازی هستند. این را هم باید بگویم که ایده «تعارض» را می‌خواستم در فیلم قبلی ام با نام «روایت ناپدید شدن مریم» پیاده کنم که به دلایلی نشد اما بعد از آن تصمیم گرفتم ایده‌ای را که سال‌ها در ذهنم بود، به صورت مستقل پیاده کنم. البته ابتدا هیچ قصه‌ای نداشتم و تنها فرم آن را می‌دانستم اما برای همین منظور هم از ۲ مقوله‌ای که همیشه در ذهن داشتم استفاده کردم؛ یکی جهان موازی بود و دیگری شعر «بمیرید بمیرید» مولانا بود که من خیلی به این شاعر علاقه دارم. این دو موضوع الهام بخش من بودند از همین رو قصه شکل گرفت و شروع به نگارش فیلمنامه کردم. چیزی حدود یک سال تحقیقات «تعارض» طول کشید ضمن اینکه در این مدت من چیزی حدود ۱۲۰ فیلم با مقوله جهان‌های موازی دیدم و ۲ سال هم نگارش فیلمنامه طول کشید.

جذابیت سینما به فرم است

کارگردان «تعارض» افزود: بخشی از کار من داستان نویسی است به همین ترتیب بیش از هزار قصه کوتاه و دو رمان دارم. خودم معتقدم در حال حاضر جذابیت سینما به فرم است و تقریبا همه قصه‌ها تاکنون روایت و تکراری شده اند، اما آن چیزی که می‌تواند سینما را جذاب کند فرم است.

ما چه در بحث جشنواره و چه در بحث صدور مجوزها و اکران هنوز در دهه شصت سیر می‌کنیم؛ به نظرم بحث پروانه ساخت ویدیویی و سینمایی یکی از غلط‌ترین مباحث است چراکه امروزه هیچ فیلم کوتاه و آماتوری با دوربین ویدیویی و هیچ فیلم بزرگ سینمایی با نگاتیو فیلمبرداری نمی‌شودوی ادامه داد: به همین دلیل تصمیم به ساخت فیلم این چنینی گرفتم البته در دل فیلم ما قصه هم وجود دارد. به هرحال «تعارض» فیلم سختی است و مخاطبی را می‌طلبد که هم تمرکز داشته باشد و هم سینما برای او جدی باشد. اگر این خصیصه وجود داشته باشد به نظرم چه مخاطب عام و چه مخاطب خاص می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.

لطفی بیان کرد: «تعارض» فیلمی است که فرم و ساختارش برای اولین بار است که در سینمای ایران پیاده می‌شود البته فرم و ساختار فیلم قبلی و هم همین فیلم را برای اولین بار در سینمای ایران تجربه می‌کردیم. من خودم اهل برچسب زدن نیستم که بگویم فیلمم هنرتجربه‌ای یا عام‌تر است چراکه این موضوع بستگی به بازخوردهای مخاطبان دارد.

این کارگردان اظهار کرد: ساخت «تعارض» با این فرم کار بسیار سختی بود، چون ما به فراخور صحنه‌ها از دوربین‌های متعدد استفاده می‌کردیم. همین موضوع شاید در وهله اول کار راحتی به نظر برسد ولی وقتی به دل کار آمدیم متوجه شدیم میزانسن‌ها به شدت سخت‌تر از کار کردن با یک دوربین است، چون وقتی میزانسن می‌چینیم برنامه آن‌ها را بر اساس یک دوربین و حرکت بازیگران، نگاهشان، آکسسوآرهای داخل قاب و… را روی یک قاب تنظیم می‌کنیم ولی در این فیلم در برخی صحنه‌ها ۷ دوربین وجود داشت به ویژه کار زمانی سختی‌تر می‌شد که تغییر دوربین داشتیم.

وی افزود: این باعث می‌شد میزانسن‌ها برای مثال در دوربین ۱، ۲ و ۳ درست دربیاید ولی در دوربین ۶ و ۷ اوت شوند به همین منظور باید میزانسن را عوض می‌کردم که در این صورت هم باز در دوربین دیگری اوت می‌شد به همین دلیل باید میزانسنی می‌چیدم که در ۷ دوربین درست باشد چون همه آن‌ها همزمان و آنلاین نمایش می‌دادند.

نمی‌توانم فیلم اولم را زیر فرش قایم کنم!

وی درباره اینکه پیش از این تجربه کارگردانی فیلم بلند «روایت ناپدید شدن مریم» را در کارنامه داشته اما «تعارض» در بخش نگاه نو این جشنواره قرار گرفته است، گفت: طبیعتا من نمی‌توانم «روایت ناپدید شدن مریم» را زیر فرش قایم کنم، آن هم فیلم من و بچه من است، به شدت هم دوستش دارم، رویش تعصب دارم و اعتقاد کامل به آن دارم. اما به هر حال این موضوعی است که فراتر از بحث جشنواره و در حیطه مجوزهاست.

لطفی تأکید کرد: ما چه در بحث جشنواره و چه در بحث صدور مجوزها و اکران هنوز در دهه شصت سیر می‌کنیم یعنی همان فرم و سیستمی اجرا می‌شود که در آن زمان وجود داشت. به نظرم بحث پروانه ساخت ویدیویی و سینمایی یکی از غلط‌ترین مباحث است چراکه امروزه هیچ فیلم کوتاه و آماتوری با دوربین ویدیویی و هیچ فیلم بزرگ سینمایی با نگاتیو فیلمبرداری نمی‌شود در حال حاضر همه فیلم‌ها به صورت دیجیتال فیلمبرداری می‌شود و کیفیت خود فیلم است که نشان می‌دهد یک فیلم قرار است در هنر و تجربه اکران شود، در تلویزیون پخش شود، نمایش گسترده داشته باشد و یا برود در کمد من.

کارگردان «تعارض» ادامه داد:‌از وقتی هم که هنر و تجربه ایجاد شد این مشکل به وجود آمد و این فقط مربوط به جشنواره نمی‌شود بلکه به جشن خانه سینما، عضو شدن در صنف‌های مختلف، سابقه کار و… هم مربوط می‌شود و همه این ها، مشکلات و معضلاتی است که پروانه ساخت ویدویی و سینمایی به وجود آورده است که جشنواره فیلم فجر یکی از آن‌هاست ولی چون در جشنواره فجر بیشتر به این موضوع توجه می‌شود این موضوع برجسته‌تر می‌شود. این در حالی است که این مشکل همواره در همه مقاطع و جاهای مختلف وجود دارد. فیلم قبلی من پروانه ساخت ویدیویی و پروانه نمایش سینمایی داشت و در جشنواره در بخش نویی تجربه قرار داشت به همین دلیل زمانی که می‌خواستم «تعارض» را بسازم به من گفتند ما پروانه ساخت فیلم قبلی تو را ملاک قرار می‌دهیم و از آنجایی که «تعارض» اولین پروانه ساخت سینمایی من بود در نگاه نو قرار گرفتم.

این کارگردان در پایان گفت: «تعارض» تنها فیلم جشنواره امسال است که به صورت سیاه و سفید نمایش داده می‌شود و به نظر من یکی از ویژگی‌های فیلم است و این نوع نمایش دلیل دارد. به طور کلی هر عنصر و فرمی که در فیلم استفاده می‌شود دلیلی دارد و به صرف فرم بودن آن، در فیلم استفاده نمی‌شود، از آنجایی که دوربین‌های مدار بسته و هم «سیاه و سفید بودن» در فیلم ما هویت دارد از همین رو این موارد در خدمت فیلم هستند.