خاستگاه هنر دوبیتی‌خوانی ایران است/ حضور متفاوت در رویداد سیزدهم

به گزارش سینما خراسان به نقل از روابط عمومی سیزدهمین جشنواره موسیقی نواحی، هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی اقوام، در رابطه با تاریخچۀ دوبیتی‌خوانی گفت: دوبیتی‌خوانی، هنری است که از ایران شروع شده است. سر منشأ دوبیتی هم رودکی و در تاریخ نیز ثبت شده است. هنر دوبیتی جزو هنرهای اسلامی در ایران محسوب می‌شود. نقل است روزی رودکی در خیابان راه می‌رفته، متوجه می‌شود بچه‌ها در خیابان در حال گردوبازی‌اند و شعر «غلتان غلتان، همی رود تا بن گو» را می‌خوانند. در حقیقت همین بیت باعث می‌شود رودکی دوبیتی را پدید بیاورد.

وی با اشاره به اینکه دوبیتی به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شود، عنوان کرد: دوبیتی ابتدا به صورت عاشقانه بوده ولی در طول تاریخ هزار و ۲۰۰ ساله‌ای که دارد، به دسته‌های مختلفی تقسیم شده است. یکی از آن دسته‌ها، دوبیتی‌های سوگ است. دوبیتی‌های اجتماعی، حماسی، فراغ، هجران، طنز، کار و لالایی هم داریم. در قرن حاضر متأسفانه به دلیل اینکه شکل اجتماع به طور کلی تغییر پیدا کرده و جامعه به شکل مدرن درآمده، دوبیتی کم‌کم رخت بسته است.

این پژوهشگر موسیقی گفت: از قرن سوم و چهارم به بعد دوبیتی‌های زیادی‌ به زبان‌ها و گویش‌های مختلف پدید می‌آید و شاعران دوبیتی‌سرا حتی در تاریخ می‌درخشند و بین جوامع معروف می‌شوند. مثلاً در قوم بختیاری، دوبیتی‌های اسکندر معروف است. در گیلان هم دوبیتی داریم که به آن «پهلوی» می‌گویند. در سیستان و بلوچستان به «سیتک» و در تالش به «دستون» معروف است. البته اجرای دو بیتی ها در هر جایی بسته به عادت‌های آوازی و لحن‌های آوازی که دارند متفاوت است. مثلاً وقتی پهلوی‌های گیلان را می‌شنویم متوجه می‌شویم این‌ها تفاوت‌شان به سبب لحن‌های موسیقایی است.

جاوید با اشاره به اینکه اصولاً هنر دوبیتی‌خوانی در اختیار دو جامعۀ کشاورزان و شبانان بوده است، ادامه داد: وقتی جلوتر می‌آییم و مسئلۀ صنعت و معماری هم جای خود را پیدا می‌کند، دوبیتی‌های بنّاها و معماران را می‌شنویم. حتی دوبیتی عرفانی داریم که به آن «هراره» می‌گفته‌اند و توسط ابوسعید ابوالخیر ایجاد شده است. هراره‌خوانی در مقطعی در ایران ممنوع بود، چون فکر می‌کردند واژگان خاص ضدخدایی دارد. بعدها متوجه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند و همین هراره باعث می‌شود که دوبیتی‌های معنوی و عرفانی پدید بیاید.

این پژوهشگر موسیقی اظهار کرد: از جنوب خراسان شاعرانی مانند قاضی جلال‌الدین فقهی سلجوقی را داریم که دوبیتی‌های عارفانه می‌گوید و دیوان‌های خاصی گفته‌اند. در استان‌های دیگر نیز شاعران زیادی داریم که دوبیتی گفته‌اند و دوبیتی‌های زیبایی دارند. امروزه هم هنر خواندن آن کمرنگ شده و هم سرودن آن. در جشنواره امسال می‌خواهیم هم بازشناسی دقیقی در این خصوص داشته باشیم، هم اینکه این موضوع به نوعی مجدداً با فرهنگ روز جامعه رواج پیدا کند تا کاربردهای نو داشته باشد.

جاوید با اشاره به نحوه اجرای این دو بیتی ها در جشنواره سیزدهم موسیقی نواخی عنوان کرد: دوبیتی حدود ۱۴ منظر دارد که از همۀ این منظرها به دوبیتی نگاه می‌کنیم. هنرمندانی هم که انتخاب می‌شوند تا به جشنواره موسیقی نواحی بیایند، افرادی هستند که هر کدام‌شان در ارائۀ یک جلوۀ دوبیتی تخصص دارند. مثلاً یک نفر صرفاً دوبیتی‌های مذهبی و یکی دیگر دوبیتی‌های حماسی می خواند. ما در بخش پژوهش نیز سعی کرده‌ایم آثاری در این زمینه معرفی کنیم تا نسل جوان آن‌ها را بشناسند. منابعی هم معرفی خواهیم کرد تا بدانند به کجا مراجعه کنند. از شاعران رسمی کشور ایران پس از رودکی و باباطاهر، خود مولانا دوبیتی‌هایی دارد که آن کتاب فقط یک‌بار در ایران چاپ شده است.

سیزدهمین جشنوارۀ موسیقی نواحی ایران به دبیری احمد صدری آبان‌ماه سال جاری در کرمان به‌صورت آنلاین و آفلاین برگزار می‌شود.