«غریبانه» کویتی‌پور چگونه حاشیه‌ساز شد؟/ قصه یک آلبوم جریان‌ساز

سینما خراسان -گروه هنر-علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواج کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در پنجمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به معرفی آلبوم «غریبانه» به آهنگسازی و تنظیم مجید رضازاده و خوانندگی غلام کویتی‌پور می‌پردازیم که سال ۱۳۸۲ در دسترس شنوندگان قرار گرفت. این آلبوم که در قالب دو مجموعه «غریبانه ۱» و «غریبانه ۲» پیش روی مخاطبان قرار گرفت از جمله آثاری است که با توجه به حال و هوای ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا (ع) در دهه ۸۰ نوعی ساختارشکنی محسوب می‌شد. فضایی که کمتر نوحه‌خوانی حاضر بود با مولفه‌های موسیقایی به ویژه سازهای الکترونیک دست به تجربه آن در فضای تولید آثار مذهبی بزند. همین رویکرد بود که در دهه ۹۰ تبدیل به شاخصی مهم در بین شنوندگان و ذاکران اهل بیت (ع) شد و بسیاری از مداحان سرشناس از جمله محمود کریمی، سید مجید بنی فاطمه، نریمان پناهی، عبدالرضا هلالی و تعدادی دیگر خوانش این آثار را آغاز کرده و در قالب قطعه‌هایی دیجیتالی آن‌ها را به عزاداران سید الشهدا (ع) تقدیم کردند.

از پیشاهنگی تا نوحه‌خوانی در جبهه‌ها

غلامعلی کویتی‌پور ۶۲ ساله از جمله نوحه خوانان شاخص اهل بیت (ع) و دفاع مقدس است که از دوران نوجوانی آن هنگام در مقطع اول راهنمایی در زادگاهش خرمشهر به تحصیل مشغول بود به فراگیری موسیقی پرداخت و به دلیل صدای خاص و متفاوتی که داشت به دبیرستان پیشاهنگی آن دوران معرفی شد. فضایی که گویا برادر بزرگترش یکی از مشوقان اصلی او در ورود به موسیقی بوده است.

این خواننده و نوحه‌خوان که در برخی از گفتگوهای رسانه‌ای‌اش علاقه‌مند است به او «حماسه خوان» بگویند در سال ۱۳۵۶ بود که خوانندگی و ورود به این فضا را با نوحه‌خوانی اهل بیت (ع) آغاز می‌کند و با آغاز دوران دفاع مقدس رفته‌رفته خود را به‌عنوان یکی مداحان معروف این دوران معرفی می‌کند. او در این دوره زمانی است که نوحه‌های ماندگاری چون «عمه بابایم کجاست»، «به کربلا آب روان قیمت جان شد»، «برلب دریا لب دریا دلان خشکیده است»، «دوست دارم کز غم جانسوز عاشورا بمیرم»، «عمه جان اینجا کجاست»، «الا یا ایهاالساقی» و «ممد نبودی ببینی» را در هیات‌های مذهبی منطقه جنوب و جبهه‌ها می‌خواند که همین آثار وی را همراه با نوحه خوانانی چون صادق آهنگران و حسین فخری تبدیل به معروف‌ترین مادحین دوران دفاع مقدس می‌کند.

قطعاً برای واکاوی و کنکاش در آثار آیینی کویتی‌پور که دوران فعالیت‌هایش در این عرصه از فراز و نشیب زیادی برخوردار بوده می‌بایست در وقت و فرصت بیشتری بپردازیم. چرا که او بعد از دوران هشت ساله دفاع مقدس گرچه مدتی را در سکوت خبری مطلق گذراند اما مواضع پرحاشیه و بعضاً جنجال‌برانگیز او در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در سال‌های اخیر آنچنان نمای متفاوتی از این مداح و خواننده را به مخاطبان معرفی کرد که قطعاً باید بیشتر روی این رویکردها تمرکز کرد.

قصه تولید «غریبانه» به روایت آهنگسازی که مدت‌هاست نیست!

اما همان گونه که اشاره شد، یکی از اتفاقات مهم دهه هشتاد به ویژه در حوزه تولید نواهای عاشورایی که توانست به سهم خود یکی از ارکان مهم ساختارشکنی و عبور از خط قرمزهای تولید نواهای مرتبط با ایام سوگواری محرم و صفر آن سال‌ها لقب بگیرد، بدون تردید انتشار مجموعه آلبوم‌های «غریبانه ۱ و ۲» به آهنگسازی و تنظیم مجید رضا زاده آهنگساز فعال آن دوران و هنرمند گمشده این سال‌ها به خوانندگی غلامعلی کویتی پور بود که صدای او در عرصه خوانندگی تا قبل از انتشار این آلبوم هراز چندگاهی در برخی فایل‌های صوتی بی‌کیفیت و آثار نمایشی و تصویری شنیده می‌شد. فرآیندی که گویی مطابق میل این نوحه خوان برجسته هم بود و او بدش نمی‌آمد تا در این عرصه توانایی‌های منحصر به فرد خود را بیازماید.

آلبوم «غریبانه» سال ۱۳۸۲ در آستانه ایام عزاداری محرم و صفر آن سال‌ها با آهنگسازی مجید رضازاده هنرمند معروف آن روزهای موسیقی پاپ ایران منتشر شد. مجموعه‌ای که در نوبت اول انتشار به دلیل حال و هوای نزدیک به موسیقی پاپ و استفاده از سازهای الکترونیک به شدت در میان شنوندگان معروف شد و در همان قالب نوار کاست که پیش روی مخاطبان قرار گرفت تبدیل به یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌هایی شد که به عنوان یک محصول شنیداری متفاوت ویژه عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) به حساب می‌آید.

بسته‌ای به شدت غافلگیرکننده که قطعاً مخالفانی هم داشت؛ کما اینکه خیلی از کارشناسان، نوحه خوانان و حتی مخاطبانی که گوش شنیداری آن‌ها دلبسته و وابسته به نواهای سنتی نوحه‌های عاشورایی آن دوران بود مواضع تندی هم در برابر این اقدام کویتی پور برای ورود یک نوحه خوان به موسیقی ارائه دادند. مواضع تندی که گویا مختص آن دوران بود چرا که در دهه ۹۰ این ساختار به شکل عجیب و غریب و حتی افراطی جای خود را در میان محصولات موسیقایی مرتبط با محرم و صفر باز کرد و تبدیل به فرآیندی شد که حتی نهادهای دولتی همچون صدا و سیما، وزارت ارشاد، حوزه هنری و بعدها سازمان اوج در مسیر تولید آن اهتمام از خود نشان دادند.

«اسم اعظم»، «سنگ می‌بارد»، «غرق به خون»، «ملکوت»، «غریبانه»، «رخصت دیدار»، «چنگ دل»، «گفتم کجا» قطعات گنجانده در آلبوم «غریبانه ۱» و «حیلت رها کن»، «ای آسمان»، «خدایا خدایا»، «ممد نبودی»، «روز تنهایی»، «اشک من»، «یاران» از جمله قطعاتی هستند که در آلبوم «غریبانه ۲» منتشر شده است.

تولد چند حاشیه به واسطه صدای آقای کویتی‌پور

مجید رضازاده آهنگساز آلبوم «غریبانه ۱ و ۲» که داستان انتشار «غریبانه ۲» آن وارد حاشیه عجیب و غریبی شده بود، درباره داستان تولید آلبوم «غریبانه ۱» به سینما خراسان گفته بود: سال ۸۲ بود که به پیشنهاد مجتبی شاه‌علی مدیر موسسه فرهنگی هنری نوای رامشه قرار شد یک مجموعه صوتی ویژه محرم و صفر آماده کنم. این مجموعه صوتی در ابتدای امر دارای ۱۷ قطعه بود که بعدها در قالب دو آلبوم «غریبانه ۱ و ۲» با خوانندگی غلام کویتی‌پور منتشر شد و اتفاقاً منجر به شکل‌گیری جریانی شد که خوب یا بد پای بسیاری از آهنگسازان را برای کار در حوزه موسیقایی عاشورا باز کرد.

مجید رضازاده: زحمت گروه تولید آلبوم، آهنگساز و نوازنده آنچنان که باید دیده نشد و به واسطه صدای کویتی‌پور که تا آن سال‌ها به عنوان مداح اهل‌بیت (ع) شناخته شد هیچکدام از ما دیده نشدیم وی درباره انتخاب کویتی‌پور به عنوان خواننده برای این دو آلبوم موسیقی توضیح داد: برای انتخاب خوانندگان این آلبوم‌ها تصمیم داشتیم از افرادی استفاده کنیم که صدایشان دارای حزن و غم‌انگیزی خاصی باشد. از این جهت با چند مداح و خواننده وارد مذاکره شدیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که از صدای خوب کویتی‌پور با توجه به سابقه زیادی که در عرصه نوحه‌خوانی دارد استفاده کنیم. متاسفانه تا آن سال‌ها فقط نسل دوم انقلاب بود که به میزان کمی با صدای کویتی‌پور آن هم در حد شنیدن چند نوحه و دو یا سه قطعه موسیقی آشنا بود. از این نظر ما تلاش کردیم تا با ساخت این دو مجموعه صوتی مخاطبان را بیشتر با صدای این مداح آشنا کنیم؛ صدایی که انصافاً روی موسیقی کار به خوبی نشست و با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شد. البته بماند که در این بین زحمت گروه تولید آلبوم، آهنگساز و نوازنده آنچنان که باید دیده نشد و به واسطه صدای کویتی پور که تا آن سال‌ها به عنوان مداح اهل بیت (ع) شناخته شد هیچکدام از ما دیده نشدیم.

این آهنگساز و خواننده ادامه داد: ما برای تولید آلبوم ۱۷ آهنگ را انتخاب کرده بودیم که با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته ۸ قطعه برای آلبوم «غریبانه ۱» و ۹ قطعه برای آلبوم «غریبانه ۲» انتخاب و روانه بازار موسیقی شد. البته در آلبوم دوم رویکرد موسیقی از حالت مذهبی صرف خارج شده بود و به سمتی رفت که بیشتر رنگ و بوی موسیقی عرفانی داشت. البته بعد از انتشار آلبوم «غریبانه ۱» مشکلات حاشیه‌ای زیادی برای ما پیش آمد. یکی از آنها مربوط به مسائل مالی این آلبوم است که همچنان بعد چند سال از تولید آن برای عده‌ای از دوستان منفعت مالی دارد اما برای من نتیجه‌ای نداشت. به هر حال سختی‌های زیادی برای تولید این آلبوم کشیده شد که متاسفانه در روزهای اوج انتشار آن کسی به آنها توجه نکرد. از سوی دیگر با توجه به اینکه کویتی‌پور آشنایی چندانی با محیط استودیو در ابتدای کار نداشت ما به کمک محمدرضا احمدیان به وی کمک‌های زیادی کردیم که در ضبط اثر با مشکل فنی مواجه نشویم چرا که این آلبوم اولین کار در ژانر موسیقی مذهبی بود که در قالب یک آلبوم برای مخاطبان موسیقی ارائه شد. آلبومی که خیلی‌ها بعد از ما آمدند اما موفقیتی هم در این زمینه کسب نکردند.

رضا زاده در همین گفتگو بود که درباره ادامه تولید این نوع آلبوم‌های موسیقی ویژه محرم و صفر گفت: تولید مجموعه‌های این چنینی به نوعی یک ریسک محسوب می‌شود بنابراین نمی‌توان هر زمان که خواستیم به تولید چنین آثاری اقدام کنیم چراکه کیفیت مورد نظر از بین می‌رود و نمی‌توان به توفیق آلبوم امیدوار بود. مگر اینکه فکر جدیدی پشت کار باشد تا در این گونه بتوانیم کار کنیم. البته ما از سال ۷۸ تا ۸۳ هر کاری کردیم موفق بود و این نشات گرفته از همکاری یک گروه منسجم بود که باعث تولید آثار خوبی برای علاقه مندان موسیقی شد.

وقتی آلبوم‌های یک نوحه‌خوان از بازار جمع‌آوری شد

اما یکی از حاشیه‌های اصلی مربوط به تولید مجموعه غریبانه به نحوه انتشار آلبوم دوم این مجموعه در سال ۱۳۹۳ برمی‌گردد، زمانی که خبر می‌رسد این آلبوم از بازار موسیقی جمع‌آوری شده است!

غلامعلی کویتی پور در یک گفتگوی رسانه‌ای بود که درباره این حاشیه دردسرساز با اشاره به انتشار بدون هماهنگی آلبوم «غریبانه ۲» توسط وزارت ارشاد گفت: در این آلبوم به غیر از دو قطعه که صدای اصلی خودم بود، بقیه قطعات تقلید صدای من بود و صدای اصلی من نبود. وزارت ارشاد با انتشار این آلبوم به اسم کویتی‌پور احترام گذاشت اما به خود کویتی‌پور نه. دلیل جمع‌آوری این آلبوم به هیچ عنوان بحث مالی نبود دلیل اصلی آن این بود که قطعات صدای من نبود و حتی ملودی‌ها هم برای من نبود.

کویتی پور: وزارت ارشاد با انتشار این آلبوم به اسم کویتی‌پور احترام گذاشت اما به خود کویتی‌پور نه! وی افزود: حتی قطعه «ممد نبودی» هم با صدای مسعود کرامتی از رسانه ملی پخش می‌شود. من در همین ارتباط جلسه‌ای با آقای ضرغامی داشتیم و از ایشان خواستم به هیچ عنوان هیچ اثری تحت عنوان نام من پخش نشود. جالب اینجا است که وقتی در یک برنامه رادیویی تلفنی راجع‌به قطعه «ممد نبودی» صحبت می‌کردیم این قطعه با صدای مسعود کرامتی پخش می‌شد. هنوز هم در خیابان مردم از من می‌پرسند مگر شما قطعه «ممد نبودی» را نخوانده‌اید؟ من هم در پاسخ می‌گویم چرا اما قطعه‌ای که من خواندم موسیقی نداشت و فقط کلام بود. ما در این چند ساله به راحتی می‌توانستیم این قطعه را در کنار موسیقی هم قرار دهم و ارکستر صداوسیما کاملاً در اختیارمان بود اما نخواستم این کار را انجام دهم چرا که برای هنر چارچوب خاصی قائل هستم.

این خواننده و نوحه خوان در گفتگوی دیگری هم که بخشی از آن به آلبوم «غریبانه» اختصاص داشت، اینگونه توضیح داده بود که: یک بار یکی به‌ام گفت نظر خودت درباره غریبانه چیست؟ گفتم یک سر سوزن قبولش ندارم. کار نهایی‌نشده‌ای بود که در بازار پخش شد. از نظر کار اجرایی، اصلاً قبولش ندارم. بعد که غریبانه درآمد، متعصبان ناراحت شدند که چرا این را خوانده‌ای اما بعد خودشان گفتند وقتی دیدیم بچه‌های نسل سوم هم آهنگ‌های تو را گوش می‌دهند، گفتیم خدا پدرش را بیامرزد اما من خودم می‌دانم نوحه نسبتی با موسیقی ندارد؛ مخصوصاً خواندن روضه و مقتل که مورد علاقه من است. گفتم غریبانه برای من ارزش موسیقی ندارد اما برایم قداست عجیبی دارد چون شبی به بازار رفت که آمریکا برای بار دوم به عراق حمله کرده بود و خطر، مرز را تهدید می‌کرد؛ برای همین حال و هوای حماسی داشت.

به هر حال از قصه‌های پرحاشیه غلامعلی کویتی پور و اظهارنظرات تند و تیزش در این سال‌ها و البته داستان دنباله دار آلبوم «غریبانه ۲» که بگذریم، باید اذعان کرد که مجموعه غریبانه به ویژه «غریبانه ۱» یکی از آثار مهم و تاثیرگذار موسیقی در حوزه نواهای عاشورایی است که به دلیل تنظیم ارکسترال و استفاده از سازهای الکترونیک موجب ایجاد جریان تازه‌ای شد که اگر به خوب یا بد بودنش فعلاً کاری نداشته باشیم، شرایط جدیدی را در فرآیند تولید محصولات موسیقایی مرتبط با محرم و صفر ایجاد کرد. شرایطی که بدون تردید می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین اتفاقات موسیقایی به ویژه در حوزه موسیقی پاپ و ورود آن به جریان تولید آثار مذهبی به حساب آید.

اگرچه انعکاس وسیع این آلبوم موجب تولید آلبوم غریبانه ۲ شد و صد البته به محبوبیت آلبوم اول نرسید، اما بی گمان حزن و اندوه نشسته بر حنجره غلام کویتی پور به عنوان یک نوحه خوان یا به قول او «حماسه خوان» نمی‌تواند فضایی را فراهم کند که بتوانیم به راحتی از نواهای این آلبوم عبور کنیم. آلبومی که با تنظیم یک آهنگساز موسیقی پاپ به نام مجید رضازاده شیرینی و تاثیر این اثر موسیقایی را دو چندان کرده و موجب شده تا از این مجموعه به عنوان یکی از ماندگارترین آلبوم‌ها در عرصه نواهای عاشورایی نام ببریم.

برای شنیدن قطعه «چنگ دل» به عنوان یکی از آثار آلبوم «غریبانه ۱» اینجا را کلیک کنید.