«فارسی باستان، کتیبه‌ها، واژه‌نامه» منتشر شد

در معرفی فرهنگستان از کتاب «فارسی باستان، کتیبه‌ها، واژه‌نامه» می‌خوانیم: زبان فارسی باستان یکی از زبان‌های باستانی ایران است که در دوران سلطنت شاهان هخامنشی، دست‌کم از نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد تا زمان برافتادن آنان در نیمه قرن چهارم پیش از میلاد، در ناحیه جنوب غربی ایران رواج داشته است و زبان رسمی درباره هخامنشیان به شمار می‌رفته است. از فارسی باستان، که شباهت زیادی به زبان اوستایی دارد، آثار مکتوب نسبتاً فراوانی، به‌ویژه از عهد داریوش اول و خشایارشا، بر جای مانده است. این آثار که اصطلاحاً کتیبه خوانده می‌شوند، در دل کوه، روی الواح سنگی و گِلی و به خط میخی فارسی باستان کتابت و اغلب در نواحی فارس، خوزستان و ماد باستان و نیز در بابِل و مصر یافته شده‌اند.

کتیبه‌های فارسی باستان را باید کهن‌ترین آثار مکتوب به زبان‌های ایرانی به شمار آورد که شواهد تاریخی و زبانی آن‌ها بدون دستکاری و تحریف، پس از نزدیک به ۲۵۰۰ سال، عیناً به دست ما رسیده است.

دانشمندان اروپایی در رمزگشایی از خط میخی به‌کاررفته در کتیبه‌های فارسی باستان و تحقیق درباره زبان این کتیبه‌ها پیش‌گام بوده‌اند. از اوایل قرن نوزدهم میلادی که نخستین نشانه‌های خط میخی خوانده شد تا کنون، محققان اروپایی صدها کتاب و مقاله علمی درباره فارسی باستان و آثار به‌جامانده از آن، به زبان‌های مختلف اروپایی تألیف و منتشر کرده‌اند که بعضاً تصحیح و تکمیل تحقیقات پیشین است.

ازآنجاکه پژوهش‌های بنیادی درباره زبان فارسی باستان و آثار به‌جامانده از آن (حتی در حوزه فقه‌اللغه ایرانی) به زبان‌های خارجی بوده است و دسترسی به این پژوهش‌ها و یا بهره‌گیری از آن‌ها برای پژوهشگران و مشتاقان به مباحث تاریخی زبان فارسی احیاناً میسر نمی‌شد، بایسته بود نتایج تحقیقات در این‌باره گردآوری و به زبان فارسی تدوین شود و در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. برای دستیابی به این مقصود، شادروان استاد دکتر بهمن سرکاراتی، مدیر وقت گروه زبان‌های ایرانی فرهنگستان، طرحی را با عنوان «زبان فارسی و آثار بازمانده از آن» به فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیشنهاد کرد که در شورای فرهنگستان نیز پذیرفته شد.

مقدمات اجرای این طرح از سال ۱۳۷۳ آغاز شد، اما پس از جدایی آن مدیر فقید از فرهنگستان، اجرای این طرح چند سال مسکوات ماند تا آن‌که سرانجام در زمان مدیریت استاد دکتر محمدتقی راشد محصل، اجرای این طرح بار دیگر در دستور کار قرار گرفت.

به گفته مؤلف کتاب، دکتر محمد حسن‌دوست، ازآن‌جاکه ۲۰ سال از گردآوری منابع و اطلاعات مربوط به طرح مذکور می‌گذشت و مواد گردآمده در آن زمان به‌منزلۀ کار دانشجویی بود، وی بر آن شد که بار دیگر از نو، برای تدوین طرح به جمع‌آوری و تکمیل مواد و اطلاعات بپردازد. کتاب حاضر را در واقع باید بخشی از طرح جامع «زبان فارسی باستان و آثار بازمانده از آن» به شمار آورد؛ چراکه در این کتاب، اساساً به تاریخچه خواندن خط میخی و کتیبه‌های فارسی باستان، معرفی کتیبه‌های شاهان هخامنشی، حرف‌نویسی، واج‌نویسی و ترجمه فارسی کتیبه‌های فارسی باستان و تدوین واژه‌نامه‌ای نسبتاً مفصل پرداخته شده و به مسائل زبانی فارسی باستان، نظیر واج‌شناسی، دستور تاریخی و نحو زبان اشاره‌ای نشده است.

کتاب حاضر، به‌جز پیشگفتار، فهرست نشانه‌های به‌کاررفته در متن و ترجمه فارسی کتیبه‌ها، نشانه‌های دستوری، فهرست اجمالی کتیبه‌های فارسی باستان، و فهرست اختصارات و منابع، شامل شش بخش است که عبارت‌اند از: تاریخچه خواندن خط میخی و کتیبه‌های فارسی باستان؛ خط میخی فارسی باستان؛ شناسنامه کتیبه‌های شاهان هخامنشی؛ متن و ترجمه فارسی کتیبه‌های فارسی باستان؛ واژه‌نامه کتیبه‌های فارسی باستان؛ و فهرست‌ها (فهرست بسامدی لغات کتیبه‌ها، فهرست بسامدی اعداد کتیبه‌ها، فهرست حالت‌های دستوری لغات، فهرست صیغه‌های افعال، فهرست حرف‌نوشت لغات)./ایسنا