«فلسطین» سهمی از دیپلماسی هنری ما ندارد/ زبان منحصر به فرد گرافیک

محمدصابر شیخ رضایی هنرمند طراح گرافیک، تصویرگر و کاریکاتوریست درباره ضرورت پرداختن هنرمندان به موضوع فلسطین و مقاومت به سینما خراسان گفت: پرداختن به موضوع فلسطین فارغ از معارضات سیاسی این سال‌ها و جنبه‌هایی است که بعد از وقوع انقلاب اسلامی طی ۴۰ سال گذشته جز اولویت‌های ملی ما قرار گرفته و نسبت به آن موضع داریم، بلکه در دوران پهلوی دوم نیز شخص اول مملکت با وجود همراهی با سیاست‌های اسرائیل در منطقه، واکنش‌هایی نسبت به موضوع فلسطین و بازگشت آواره‌های فلسطینی ساکن در لبنان به وطن اصلی‌شان داشته است. با سرنگونی شاه و تشکیل جمهوری اسلامی در این جغرافیا طبیعی بود که ایران در سیاست‌های حاکمیتی نیز آرمان‌خواهانه‌تر به مسائل قبله اول مسلمین بپردازد.

وی با اشاره به سخن حضرت علی (ع) درباره جایگاه انسان‌ها نسبت به هم که فرمودند «هر انسانی در مواجهه با شما صاحب حق است، یا هم کیش‌تان است به سبب عبادت خدا، یا در خلقت با شما یکسان است به واسطه آفرینش و فرزند آدم بودن و در هر دو حال مستحق کرامت هستند»، بیان کرد: در جایگاه یک هنرمند فارغ از دغدغه‌ها، اولویت‌ها و تصمیم‌گیری حکومت‌ها، صرفاً با توجه به جانِ کلام امام علی (ع)، معقتدم باید به این موضوع نگاه کرد.

از مجموعه «نشنال ترولیزم»

شیخ رضایی، بحث تولید آثاری با محوریت فلسطین را به دو قالب تقسیم کرد و گفت: قالب اول، آثار توصیفی است که بیشتر آثار تولیدی هنرمندان ما در این گروه قرار دارند و شامل دو دسته آثار می‌شود؛ اول نمایش جنایات و ظلم ظالمان و حامل مفاهیمی چون به تصویر کشیدن شرایط ناگوار و غیر انسانی که دهه‌ها از سوی سیاستمداران غربی و به ویژه آمریکایی و صهیونیستی و همراهی حکام عرب بر مردم فلسطین تحمیل شده است و دوم مظلومیت و نمایش عطوفت‌برانگیز آلام و رنج‌های مردم فلسطین که بیشتر جنبه احساسی دارد.

یکی از رویکردهایی که هنرمند لازم است در تولید آثار به آن توجه کند تا دچار تکرار نشود، میزان تسلط و تحلیل مسائل سیاسی است و نه صرفاً بیننده اخبار بودن وی ادامه داد: قالب دومی که اخیراً بسیار مورد توجه قرار گرفته، خلق آثاری است که جنبه حماسی دارند و امیدبخش و واجد روحیه و انگیزش اجتماعی و کاربردی. که بنده در هر دو گروه آثاری را خلق کرده‌ام و البته ترجیحم تولید آثار در قالب دوم است.

این هنرمند گرافیست در پاسخ به اینکه هنرمندان در مورد این موضوعات چه کاری انجام دهند که دچار تکرار نشوند، توضیح داد: علاوه بر تسلط بر زبان هنری و ارائه معنا و فرم قابل تحسین، یکی از بحث‌ها در مورد هنرمندانی که به ویژه درگیر هنر اعتراضی یا سیاسی هستند، توجه به اخبار روز است و طبیعتاً در بحث تاریخ فلسطین و مقاومت مردم این سرزمین، دوره‌های مختلفی را پشت سر گذشته‌ایم؛ هنرمندی که بخواهد پس از ۷۰ سال، به اتفاقات ابتدایی تاریخ اشغال فلسطین بپردازد، مطمئناً آثاری کاربردی تولید نخواهد کرد هرچند احساس برانگیز باشند. به نظر من یکی از رویکردهایی که هنرمند لازم است در تولید آثار به آن توجه کند تا دچار تکرار نشود، میزان تسلط و تحلیل مسائل سیاسی است و نه صرفاً بیننده اخبار بودن.

عنوان اثر: فلسطین هر روز به صلیب کشیده می‌شود

شیخ‌رضایی به بحث‌های جدید فلسطین اشاره کرد و گفت: هنرمندی که بخواهد آثارش رنگ و بوی تازگی داشته باشد باید بر موضوعات روز اشراف داشته باشد که از مهمترین آنها می‌توان به مسائلی چون: «صفقه القرن یا معامله قرن»، «قدس پایتخت ابدی فلسطین و نه اسرائیل»، «تطبیع و عادی‌سازی روابط دولت‌ها (مخصوصاً جهان عرب) با اسرائیل»، «یهودی سازی کامل فلسطین اشغالی و نادیده گرفتن حقوق ساکنان مسلمان و مسیحی» و «حق بازگشت آوارگان فلسطینی» اشاره کرد. هنرمندی که تحلیلی از اخبار روز فلسطین ندارد، آثارش صرفاً در بخش آثار توصیفی قرار می‌گیرد و اثربخشی لازم را نخواهد داشت.

وی که تاکنون ۷۰ اثر با موضوع فلسطین خلق کرده است، درباره این آثار بیان کرد: کمتر از ده درصد این آثار سفارش‌دهنده دولتی و خصوصی داشته و اکثریت آثار به تشخیص و نیازسنجی خودم طی ۱۸ سال اخیر خلق شده و به شکلی سفارش شخصی بوده‌اند. بر خلاف اینکه مسأله فلسطین جزو اصول دیپلماسی سیاسی ما است، ولی اساساً این موضوع جایی در دیپلماسی فرهنگی و هنری ندارد و جز در ویترین‌های مناسبتی مثل روز قدس سراغ آن نمی‌رویم که آثار منتشره در این روز هم بیشتر توسط ارگان‌های رسمی و بدون استفاده از ظرفیت‌های هنری هنرمندان توانمند شکل می‌گیرد و عمدتاً فاقد کیفیت هستند.

مسئولان نتوانستند با سفارش آثار هنری درخور در شاخه‌های مختلف هنری، شبهه‌هایی که در قبال حمایت ایران از آرمان فلسطین بین بخشی از مردم خودمان وجود دارد را هم رفع کنند شیخ رضایی بیان کرد: به عنوان نقطه ضعف، مسئولان ما نتوانستند با سفارش آثار هنری درخور در شاخه‌های مختلف هنری، شبهه‌هایی که در قبال حمایت ایران از آرمان فلسطین بین بخشی از مردم خودمان وجود دارد را هم رفع کنند در حالی که ما شاهد هستیم دولتی اروپایی مثل آلمان سالانه کمک‌های بشر دوستانه به کشورهای بحران زده از جمله فلسطین دارند.

وی در ادامه توضیح داد: معتقدم در همه دنیا مسأله فلسطین اساساً مسأله ملت‌هاست و نه دولت‌ها، حتی در کشور خودمان چه در دولت فعلی یا دولت‌های پیشین؛ و در این میان در عرصه فرهنگ و هنر در سال‌های اخیر شاهد اتفاقات عجیبی برای عادی سازی روابط ایران و اسرائیل و سرپوش گذاشتن بر جنایت‌های رژیم اشغالگر قدس هستیم به ویژه در سطح مدیران و هنرمندان؛ که می‌توان به نمایش آثار Yossi Lemel طراح شاخص اسرائیلی در قالب نمایشگاه گروهی پوستر در دو فرهنگسرای شهرداری تهران و دو نمایشگاه دیگر در استان‌های مختلف اشاره کرد که با سکوت و انفعال مجموعه‌های مرتبط در قبال نمایشگاه «نشانه‌ای از ایران» در موزه هنرهای اسلامی اورشلیم و نمایش ۶۰ پوستر از ۲۷ گرافیست ایرانی به نمایشگاه گردانی همان هنرمند شاخص اسرائیلی در سال ۲۰۱۷ برگزار شد.

از مجموعه «فلسطین تا فلسطین» یا side by side

این گرافیست جوان با اشاره به برگزاری اولین کارگاه بین‌المللی گرافیک با عنوان «عوده القرن» توسط اتحادیه بین‌المللی امت واحده و با همکاری نهضت مردمی پوستر انقلاب، هیئت هنر تهران، سازمان هنری رسانه‌ای اوج و سازمان تبلیغات اسلامی و با حمایت مرکز امور بین‌الملل آستان قدس رضوی از ۱۱ تا ۱۴ اردیبهشت ماه در مشهد برگزار شد، درباره بازخورد انتشار پوسترهای این کارگاه بیان کرد: در حال حاضر ۴۰ پوستر تولید شده در این کارگاه بین‌المللی که با فاصله زمانی مختصری از اتمام کارگاه، به صورت ادواری در چندین کشور به نمایش درآمدند.

شیخ رضایی در پایان گفت: عمده آثار این کارگاه با توجه به نگاه هنرمندانه و تحلیلی به اخبار روز شکل گرفت و در نظر گرفتن مخاطبان جهانی در سنین و طبقات اجتماعی متفاوت. البته نمی‌خواهم منکر تأثیرات مثبت آثار توصیفی در شاخه‌های نقاشی و کارتون و کاریکاتور شوم، ولی زبان ارتباطی «گرافیک» برای تأثیرگذاری حداکثری و ارتباط با همه ملل دنیا قابلیت‌های منحصر به فرد خود را داراست.