دهه سوم «تئاتر فجر» چگونه سپری شد؟/ از جشن بی‌رقابت تا آغاز بازار

سینما خراسان-گروه هنر-آروین موذن‌زاده؛ جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، در حالی سی و هشتمین دوره خود را آغاز می‌کند که بدون شک توانسته در بیش از سه دهه برگزاری، جایگاهی قابل توجه در بین رویدادهای هنری کشور، منطقه و حتی در سطح جهانی برای خود به وجود بیاورد؛ جشنواره‌ای که با تمام فراز و فرودهایش همچنان به عنوان مهم‌ترین رویداد تئاتری کشور مورد توجه هنرمندان و هنردوستان قرار دارد و نمی توان جایگاه آن را در میان جامعه تئاتر کشور نادیده گرفت.

در آستانه برپایی سی و هشتمین دوره از جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و در ادامه روال مرور دهه‌های مختلف این جشنواره در سینما خراسان (اینجا) و (اینجا) به سومین دهه از برگزاری جشنواره یعنی دوره بیست و یکم تا سی ام می‌پردازیم که از سال ۸۱ تا ۹۰ در تهران برگزار شد.

مجید شریف خدایی، فرهاد مهندس پور، حسین مسافر آستانه، زنده یاد سعید کشن فلاح، مجید سرسنگی، حسین پارسایی، محمد حیدری و رحمت امینی دبیران این دوره‌ها بودند که فرهاد مهندس پور با دبیری ۲ دوره مجزا از هم و مجید شریف خدایی با دبیری دوره‌های بیست و یکم و بیست و دوم بیشترین دبیری جشنواره را در طول دهه سوم از برگزاری جشنواره تئاتر فجر برعهده داشته اند. شریف خدایی در کل از دوره هجدهم تا بیست و دوم و به مدت ۵ دوره متوالی دبیر تئاتر فجر بوده است.

در ادامه به مرور دوره‌های بیست و یکم تا سی ام می‌پردازیم:

گام بیست و یکم: ایجاد بخش نمایشنامه‌خوانی

بیست‌ویکمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری مجید شریف‌خدایی از روز ۱ تا ۱۱ بهمن ماه ۱۳۸۱ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد.

مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه سنگلج، تالار مولوی، تالار وحدت، تالار هنر، باغ هنر (خانه هنرمندان)، بوستان ۱۷ شهریور، المهدی، اوستا، بهمن، خواجوی کرمانی، دانشجو، رازی، راه‌آهن، ساعی، شهر، قیطریه، لاله، ملت، کوی جهاد دانشگاهی، دانشگاه تهران و تکیه طرشت میزبان این دوره از جشنواره بودند.

طراح پوستر این دوره از جشنواره حسین خسروجردی بوده‌ است. در این دوره ۴۳ اثر در بخش مسابقه، ۲۲ اثر در بخش دانشگاهی (صحنه)، ۶ اثر در بخش دانشگاهی (بین‌الملل)، ۹ اثر در بخش مرور، ۴۴ اثر در بخش خیابانی، ۱۰ اثر در بخش تعزیه‌های علوی، ۱۰ اثر در بخش بین‌الملل، ۵ اثر در بخش دانشگاهی (جنبی)، ۱۴ اثر در بخش خارج از مسابقه و ۸ اثر در بخش نمایشنامه‌خوانی در جشنواره شرکت داشتند که بخش نمایشنامه‌خوانی از نوآوری‌های این دوره از جشنواره بوده است.

از جمله اتفاقات مهم این دوره می‌توان به بزرگداشت مهدی فتحی و فخری خوروش اشاره کرد.

گام بیست و دوم: بخش خیابانی (مرور)، نوآوری تازه

بیست‌ودومین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری مجید شریف‌خدایی از ۳ تا ۱۳ بهمن ۱۳۸۲ در تهران و به صورت بین‌المللی برگزار شد و سیامک احصایی طراحی پوستر این رویداد هنری را برعهده داشت.

در این دوره بیش از ۱۳۰ اثر در جشنواره حضور داشتند که شامل ۵۰ اثر در بخش مسابقه، ۱۰ اثر در بخش مرور، ۲۳ اثر در بخش خیابانی، ۱۰ اثر در بخش تعزیه‌، ۹ اثر در بخش بین‌الملل، ۴ اثر در بخش خیابانی (مرور)، ۱۶ اثر در بخش خارج از مسابقه و ۱۰ اثر در بخش نمایشنامه‌خوانی می‌شدند که بخش خیابانی (مرور) از نوآوری‌های این دوره از جشنواره بوده است.

این دوره از جشنواره دارای کاتالوگی با سردبیری افشین هاشمی بود. همچنین نشریه روزانه بیست‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در ۱۱ شماره با سردبیری افشین هاشمی منتشر شد.

بزرگداشت خسرو خورشیدی، فهیمه راستکار، حسین مسافرآستانه و امیر دژاکام از جمله اتفاقات مهم این دوره جشنواره تئاتر فجر بود.

گام دوره بیست و سوم: برگزاری جشنواره به صورت غیررقابتی

دوره بیست و سوم جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری فرهاد مهندس‌پور از روز ۱ تا ۱۰ بهمن ماه ۱۳۸۳ در تهران و به صورت غیر رقابتی برگزار شد.

مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه سنگلج، تالار مولوی، خانه نمایش، خانه خورشید، تالار نو، تالار وحدت و تالار هنر، تالار تجربه و تالار گفت‌وگو میزبان این دوره از جشنواره بودند.

در دوره بیست‌وسوم سمینار «گفتگوی تئاتر ایران و جهان» با ۱۵ عنوان در کتابخانه تئاتر شهر و خانه هنرمندان ایران، میزگرد سیستم‌های تئاتری با ۳ عنوان، نمایشگاه عکس نمایش «شب خواهران برونته» و بزرگداشت مهین عباسی طالقانی (اسکویی)، رضا کرم‌رضایی، ایرج راد، علی منتظری مقدم، محمد جمالپور، مهدی متوسلی و غلامحسین نوری نکاح (حسین نوری) برگزار شده است.

گام بیست‌وچهارم: انتشار ویژه‌نامه و کتاب جشنواره

بیست‌وچهارمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه از روز ۳۰ دی تا ۹ بهمن ماه ۱۳۸۴ در تهران و به صورت غیر رقابتی برگزار شد.

در این دوره ۶ اثر در بخش تولیدات جدید، ۱۷ اثر در بخش بین‌المللی، ۱۹ اثر در بخش منتخب تولیدات سال، ۱۲ اثر در بخش منتخبان آثار برتر جشنواره‌های استانی، ۴ اثر در بخش تجربی، ۶ اثر در بخش پایان‌نامه‌های برتر دانشکده‌های هنر تهران، ۲۶ اثر در بخش خیابانی، ۱۱ اثر در بخش فیلم و ۲ اثر در بخش نمایشنامه‌خوانی (برنامه نشست برشت) در جشنواره شرکت داشته‌اند.

همچنین محمود احمدی‌نژاد (رئیس جمهور وقت)، غلامعلی حدادعادل (رئیس وقت مجلس شورای اسلامی) و محمدحسین صفارهرندی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت) به جشنواره پیام‌هایی ارسال کرده بودند.

این دوره از جشنواره دارای ویژه‌نامه کتاب بیست‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با سردبیری کیوان کثیریان، خبرنامه نمایش روزانه بیست‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در ۱۰ شماره با سردبیری کیوان کثیریان و نقد تئاتر (ویژه‌نامه کانون ملی منتقدان ایران) با مسئولیت بهزاد صدیقی بوده است. همچنین بزرگداشت جابر عناصری، حسین کسبیان، سعید کشن‌فلاح و محمد چرمشیر در این دوره برگزار شده است.

گام بیست‌وپنجم: بزرگداشت چهره‌های شاخص تئاتر

بیست‌وپنجمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری زنده یاد سعید کشن‌فلاح از روز ۱۸ تا ۲۷ دی ماه ۱۳۸۵ در تهران برگزار شد.

سالن اصلی، چهارسو، قشقایی، کارگاه نمایش و سایه مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه سنگلج، تالار مولوی، تماشاخانه مهر، خانه هنرمندان ایران، نو، تالار وحدت و هنر در بخش صحنه‌ای و تئاتر شهر، فرهنگسرای بهمن، فرهنگسرای نیاوران و مولوی در بخش خیابانی میزبان این دوره از جشنواره بودند.

در دوره بیست‌وپنجم بزرگداشت فرشید ابراهیمیان، سیاوش تهمورث، داوود رشیدی، تاجبخش فنائیان، جواد افشین‌نژاد، فاتح بادپروا، علی تفضلیان، علی حاج‌علی‌عسگری، عبدالرضا حیاتی، حسن دادشکر، حسین راضی، علی‌نقی رزاقی، علی رضایی، رضا صابری، اردشیر صالح‌پور، ایرج صغیری، صادق عاشورپور، همایون علی‌آبادی، محمد غیاثوند، داوود فتحعلی‌بیگی، حسین فدایی‌حسین، محمود فرهنگ، ابراهیم کریمی، داوود کیانیان، محمود گبرلو، مهدی لزیری، مریم معترف، عظیم موسوی و محمدهادی نامور برگزار شده است.

در این دوره ۲۸ اثر در بخش تولیدات صحنه‌ای ایران، ۹ اثر در بخش بین‌المللی، ۱۱ اثر در بخش منتخبین جشنواره‌های تئاتر مناطق، یک اثر در بخش ویژه سال پیامبر اعظم، ۸ اثر در بخش جشنواره جشنواره‌ها، ۲۴ اثر در بخش منتخب تولیدات خیابانی ایران و ۴ اثر در بخش کودک و نوجوان در جشنواره شرکت داشته‌اند.

در این دوره آثار در بخش‌های نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی، بازیگری مرد، بازیگری زن، طراحی صحنه و موسیقی به رقابت پرداختند.

گام بیست‌وششم: برگزاری نمایشگاه ۲۵ سال پوستر تئاتر ایران

بیست‌وششمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری مجید سرسنگی از روز ۱۷ تا ۲۶ بهمن ماه ۱۳۸۶ در تهران برگزار شد.

در دوره بیست‌وششم ۲ سمینار در خانه هنرمندان ایران و تماشخانه سنگلج، ۵ نشست تخصصی، ۵ عنوان کارگاه در خانه هنرمندان ایران، نمایشگاه ۲۵ سال پوستر تئاتر ایران و بزرگداشت اکبر زنجانپور، حسن خجسته، حسین مسافرآستانه، گلاب آدینه و محمود عزیزی برگزار شده است.

در این دوره ۲۰ اثر در بخش مرور تئاتر ایران در سال ۱۳۸۶، ۱۷ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل، ۸ اثر در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۱۳۸۷، ۹ اثر در بخش تجربه‌های دانشجویی، ۴ اثر در بخش تجربه‌های دانشگاهی(اساتید)، ۲۵ اثر در بخش برگزیدگان جشنواره‌های نمایشی کشور، ۳ اثر در بخش ویژه انقلاب اسلامی، ۴ اثر در بخش ویژه تئاتر ملل، ۳۱ اثر در بخش تئاتر خیابانی، ۸ اثر در بخش نمایشنامه‌خوانی، ۳۸ اثر در بخش رادیویی و تلویزیونی و ۲۸ اثر در بخش تئاتر فراگیر در جشنواره شرکت داشته‌اند.

افتتاحیه این دوره از جشنواره در مرقد مطهر امام خمینی(ره) و مجموعه تئاتر شهر و اختتامیه در تالار وحدت برگزار شد.

گام بیست‌وهفتم: برگزاری مسابقه عکس جشنواره

بیست‌وهفتمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه از روز ۲ تا ۱۱ بهمن ماه ۱۳۸۷ در تهران برگزار شد، طراح پوستر اصلی این دوره از جشنواره مهدی پاکدل و طراح پوستر نمایشگاه پوستر جشنواره استودیو پاکدل بوده ‌است.

کتاب طرح جامع اطلاعات آماری تئاتر شهرستان‌ها و کتاب «سی در یک» (آثار برگزیده مسابقه عکس بیست‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر) در این دوره منتشر شده است.

در این دوره ۲۱ اثر در بخش مرور تئاتر ایران در سال ۱۳۸۷ و برگزیدگان جشنواره‌های مناطق، ۱۷ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل، ۱۸ اثر در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۱۳۸۸، ۹ اثر در بخش تجربه‌های نو، ۹ اثر در بخش جشنواره جشنواره‌ها، ۳ اثر در بخش خارج از مسابقه بین‌الملل، ۵ اثر در بخش تئاتر ملل(ویژه کشورهای اسلامی)، ۱۰ اثر در بخش آثار موضوعی، ۱۲ اثر در بخش خیابانی (مسابقه ویژه انقلاب اسلامی)، ۱۶ اثر در بخش خیابانی، ۹ اثر در بخش تولید متون نمایشی و نمایشنامه‌خوانی، ۱۳۲ اثر در بخش رادیویی و تلویزیونی و ۱۰ اثر در بخش رادیو تئاتر در جشنواره شرکت داشته‌اند.

همچنین در این دوره مسابقه عکس نیز برگزار شد.

گام بیست‌وهشتم: برگزاری نخستین بازار تئاتر ایران

بیست‌وهشتمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری حسین پارسایی از روز ۲ تا ۱۱ بهمن ماه ۱۳۸۸ در تهران برگزار شد.

این دوره از جشنواره دارای کتاب «نقد تئاتر از نظر تا عمل»، کتاب «هنر اجرا»، کتاب «بکت و آنتروپی»، کتاب «توسعه تئاتر ضرورت‌ها و راه‌کارها»، «کتابشناسی نمایش شهرستان»، کتاب «مجموعه مقلات پژوهشی» (تئاتر تجربی، تئاتر شهرستان، تئاتر خیابانی)، کتاب «قاب ۸۸» (آثار برگزیده مسابقه عکس بیست‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر)، کتاب «سی پو» (آثار برگزیده مسابقه پوستر بیست‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر) و کتاب «ITM۲۰۱۰» بوده است.

در این دوره ۱۰ اثر در بخش مرور تئاتر ایران در سال ۱۳۸۸، ۱۱ اثر در بخش برگزیدگان جشنواره‌های مناطق، ۱۸ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل، ۱۶ اثر در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۱۳۸۹، ۵ اثر در بخش تجربه‌های نو، ۱۰ اثر در بخش جشنواره جشنواره‌ها، ۱۳ اثر در بخش مهمان، ۶ اثر در بخش تئاتر ملل، ۱۰ اثر در بخش میهمان بین‌الملل، ۳۰ اثر در بخش تئاتر خیابانی، ۹ اثر در بخش تولید متون نمایشی و نمایشنامه‌خوانی، ۶۹ اثر در بخش رادیویی و تلویزیونی و ۵ اثر در بخش رادیو تئاتر در جشنواره شرکت داشته‌اند.

بزرگداشت آتیلا پسیانی، محمدرضا خاکی، بهروز غریب‌پور، مریم معترف، محمدهادی نامور، فتانه دادخواه و ابراهیم حقیقی و همچنین نخستین بازار تئاتر ایران با مدیریت محمد اطبایی در طبقه دوم تالار وحدت برگزار شد.

گام بیست‌ونهم: برگزاری کشوری جشنواره تئاتر فجر

بیست‌ونهمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری محمد حیدری از روز ۲۳ بهمن تا ۱ اسفند ماه ۱۳۸۹ در تهران، آستانه اشرفیه، بجنورد، بندر انزلی، رشت، کرج، گرگان و لاهیجان برگزار شد.

در این دوره آثار بخش مسابقه بین‌الملل در بخش‌های موسیقی، طراحی صحنه، بازیگری زن، بازیگری مرد، نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی، جایزه ویژه هیات داوران و جایزه بزرگ هیات داوران و آثار بخش خیابانی در بخش موسیقی، طراحی صحنه، بازیگری زن، بازیگری مرد، طرح و ایده و کارگردانی به رقابت پرداختند. همچنین در این دوره مسابقه عکس و پوستر نیز برگزار شده و کانون منتقدان جهانی برگزیدگانی داشته است.

در این دوره ۲۰ اثر در بخش مرور تئاتر ایران در سال ۱۳۸۹، ۱۲ اثر در بخش برگزیدگان جشنواره‌های مناطق، ۱۲ اثر در بخش مسابقه خیابانی، ۱۷ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل، ۱۵ اثر در بخش بین‌الملل، ۱۹ اثر در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۱۳۹۰، ۹ اثر در بخش تجربه‌های نو، ۱۳ اثر در بخش جشنواره جشنواره‌ها، ۲۳ اثر در بخش میهمان، ۴ اثر در بخش پایان‌نامه‌های برتر دانشجویی، ۱۴ اثر در بخش فجر استانی(۱ اثر از جمهوری آذربایجان)، ۲۵ اثر در بخش خیابانی و ۱۲ اثر در بخش تولید متون نمایشی و نمایشنامه‌خوانی در جشنواره شرکت داشته‌اند.

گام سی‌ام: میزبانی چند استان از جشنواره

سی‌امین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری رحمت امینی از روز ۵ تا ۲۲ بهمن ماه ۱۳۹۰ در استان‌های تهران، البرز، کرمانشاه، لرستان، خراسان شمالی و گلستان برگزار شد.

سالن اصلی، چهارسو، قشقایی، کارگاه نمایش و سایه مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه سنگلج، تالار مولوی، تماشاخانه مهر حوزه هنری، خانه نمایش، تالار هنر، تالار وحدت، تالار حافظ، تالار استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر، دانشگاه هنر و خانه هنرمندان ایران در بخش صحنه‌ای، محوطه تئاتر شهر، محوطه کاخ گلستان، بوستان باغ هنر و پارکینگ تالار وحدت در بخش خیابانی و تالار کنفرانس مجموعه تئاتر شهر در بخش نمایشنامه‌خوانی میزبان این دوره از جشنواره بودند.

بزرگداشت زنده یاد جمشید مشایخی، اسماعیل خلج، شیرین بزرگمهر و احمد جولایی در این دوره برگزار شد. همچنین شاهد برگزاری سومین بازار تئاتر ایران با مدیریت نسیم سلیمان‌پور بودیم که در این بازار، ۳۴ گروه ایرانی و ۲۸ مهمان بین‌المللی حضور داشتند.

در این دوره ۲۱ اثر در بخش مرور و برگزیدگان تئاتر مناطق، ۲۱ اثر در بخش مسابقه بین‌الملل و ۱۹ اثر در بخش مسابقه ایران(منتخباتی از هر بخش)، ۹ اثر در بخش مسابقه خیابانی، ۱۵ اثر در بخش بین‌الملل، ۹ اثر در بخش چشم‌انداز تئاتر ایران در سال ۱۳۹۱، ۶ اثر در بخش تجربه‌های نو، ۹ اثر در بخش نگاه ویژه، ۲۶ اثر در بخش مهمان، ۱ اثر در بخش محیطی، ۲۱ اثر در بخش فجر استانی، ۲۴ اثر در بخش خیابانی، ۹ اثر در بخش نمایشنامه‌خوانی و ۱۴ اثر در بخش رادیو تئاتر در جشنواره شرکت داشته‌اند.

سی و هشتمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به دبیری نادر برهانی مرند ۱۰ تا ۲۱ بهمن ماه در تهران برگزار می‌شود.