مهدی توسلی مدیرعامل موسسه «فدک» که این روزها و همزمان با سالروز شهادت حضرت زهرا(س) برای چندمین سال «زخم مدینه» را بر صحنه برده‌است، درباره این اثر توضیحاتی ارائه کرد. سینما خراسان- گروه هنر- فریبرز دارایی؛ مؤسسه فرهنگی «فدک» با مدیرعاملی مهدی متوسلی از با سابقه ترین فعالان و گروه‌های تئاتری ایران است که طی […]
مهدی توسلی مدیرعامل موسسه «فدک» که این روزها و همزمان با سالروز شهادت حضرت زهرا(س) برای چندمین سال «زخم مدینه» را بر صحنه برده‌است، درباره این اثر توضیحاتی ارائه کرد.
سینما خراسان- گروه هنر- فریبرز دارایی؛ مؤسسه فرهنگی «فدک» با مدیرعاملی مهدی متوسلی از با سابقه ترین فعالان و گروه‌های تئاتری ایران است که طی ۳ دهه گذشته در زمینه تولید و اجرای تئاتر با موضوعات دینی و دفاع مقدس فعالیت مستمر و قابل توجهی داشته است. این گروه در جدیدترین فعالیت خود، نمایش «زخم مدینه» نوشته مهدی متوسلی را در تالار ایوان شمس به صحنه برد؛ نمایشی که به زندگی و شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) می‌پردازد.
«زخم مدینه» برای اولین بار در سال ۷۲ تولید و در دانشکده پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران به صحنه رفت. در اجراهای گذشته «زخم مدینه» چهره‌ها و هنرمندانی همچون شهید محمدجواد حسن زاده، مرحوم انوشیروان ارجمند و مرحوم ولی‌الله مؤمنی به ایفای نقش پرداخته بودند.
اجرای جدید این نمایش نیز با کارگردانی عبدالرضا کیهانی و ایفای نقش بازیگرانی چون جلیل فرجاد، مالک سراج، اسدالله بابایی و مهدی امینی همراه است.
یکی از ویژگی‌های گروه «فدک» بازتولید و اجرای مستمر آثار خود از جمله «خورشید کاروان» و «زخم مدینه» در سال‌های مختلف است که هر بار این اجراها با استقبال مخاطبان و علاقه مندان به تئاتر و به ویژه تئاترهای با موضوع دینی و مذهبی، مواجه شده است.
به بهانه اجرای جدید «زخم مدینه» به گفتگو با مهدی متوسلی پرداختیم که علاوه‌بر مدیرعاملی مؤسسه فرهنگی «فدک»، نویسندگی تمامی آثار به صحنه رفته گروه را بر عهده داشته است.
در ذیل این گفتگو را می‌خوانیم:
* چه ویژگی‌هایی باعث شده تا نمایش «زخم مدینه» طی سال‌های مختلف اجرا شود و مخاطب داشته باشد؟
متوسلی: فکر می‌کنم ۲ موضوع موازی است؛ اول، موضوع نمایش «زخم مدینه» و نوع نگاه داستان به واقعه مصیبت حضرت صدیقه طاهره (س) است. باید بپذیریم که مردم در مطالعات خود، در سخنرانی‌ها و در روضه‌ها، همه با وقایع زندگی حضرت صدیقه طاهره (س) به خصوص دوران غم‌انگیز و دردناک بعد از رحلت پیام اکرم (ص) برای ایشان، آشنا هستند. چیزی که می‌تواند برای چندمین بار مردم را ترغیب به شنیدن این داستان کند، نوع نگاه نمایشنامه و داستان به آن واقعه است.
داستان‌های تاریخی ما که تغییر نمی‌کنند بلکه نوع نگاه را باید تغییر داد تا جذابیت‌های خاص خود را ایجاد کند. در بخشی از نمایش «زخم مدینه» با یک داستان موازی، واقعه امروزی شده و بعضی از اتفاق‌ها را بخصوص مواردی که مورد اختلاف و تفرقه انگیز است از داستان اصلی جدا و در داستان فرعی و امروزی مطرح می‌کنیم.
ویژگی جذاب دیگر نمایش «زخم مدینه» برای مخاطب، تکنیک اجرای نمایش است. هر اثر هنری در زمان ارائه باید شاخصه‌هایی ویژه داشته باشد تا جذابیت ایجاد کند. در موضوع تاریخی که تصور ذهنی همه از داستان مشخص است و بی تأثیر از داستان واقعی نیست، سخت است تصاویری بسازید که مردم بپذیرند، بر دل مخاطب بنشیند و به تصورات ذهنی اش نزدیک باشد.
در موضوع تکنیک خیلی با دقت کار کردیم و از بازیگران با تجربه، همچنین به بهترین شکل از جلوه‌های بصری، صحنه‌ها و تابلوهای زیبا بر صحنه استفاده کردیم.
* چند سالی است از تولید و اجرای «زخم مدینه» می‌گذرد، آیا چالشی برای اینکه اثر درگیر موضوع تاریخ مصرف دار شدن نشود، داشتید؟
اتفاقا در سال جاری که قصد اجرای نمایش «زخم مدینه» را داشتیم، با توجه به اینکه اثر حدود ۶ سال در سال‌های اخیر اجرا نشده بود، یکی از دغدغه‌های گروه اجرایی به خصوص کارگردان این بود که باید متن بازنویسی و به روزرسانی شود. از گروه خواستم تا همان متن را خوانش و بعد از آن به من اعلام کنند که کدام بخش‌ها نیاز به تغییر دارد. بازخورد بعد از دورخوانی‌ها حاکی از این بود که هیچ موردی که نیازمند تغییر باشد، وجود نداشت.
در نمایش «زخم مدینه» ۲ شاخصه به عنوان اصل انتخاب شده است؛ اول شخصیت حضرت صدیقه طاهره (س) است که فکر نمی‌کنم هیچوقت در طول تاریخ این شاخصه تغییر کند. شاخصه دوم هم موضوع نیم نگاهی به حادثه دفاع مقدس است که فکر می‌کنم دفاع مقدس نیز هیچوقت برای مردم از ارزش و احترام نخواهد افتاد و ما نیازمند این نخواهیم بود که به خاطر تغییرات عمومی شاخصه‌های نمایش، در این دیدگاهمان هم تجدید نظر کنیم.
* یعنی اگر قرار باشد بازنگری در نمایش «زخم مدینه» انجام شود، این بازنگری در شکل اجرایی نمایش خواهد بود؟
بله، تقریبا روی متن تغییراتی نداشتیم. دوستان روی کارگردانی نمایش صحبت‌هایی داشتند که البته به دلیل تغییر سالن اجرای نمایش بود. بر خلاف دوره‌های گذشته که نمایش «زخم مدینه» را در تالار وحدت اجرا می‌کردیم، امسال این نمایش را در تالار ایوان شمس به صحنه بردیم که به دلیل محدود و ثابت بودن صحنه این تالار، با دوستان طراح دکور روی این موضوع کار و سعی کردیم که اجرای نمایش را با شرایط موجود در سالن وفق دهیم.
کارگردان‌های گروه «فدک» به این دلیل موفق هستند که بخش حواشی کارگردانی را به عنوان تهیه کننده بر عهده می‌گیرم و انجام می‌دهم تا کارگردان به جلوه‌های بصری و کارگردانی هنری کار بپردازد. یکی از موفقیت‌های گروه ما در این بخش بوده است* شما وقتی نمایشنامه را می‌نویسید به لحاظ اجرایی نیز تصویر و نگاه کارگردانی برای آن دارید. آیا این نگاه در اجرای اثر که توسط دوستان دیگر کارگردانی می‌شود، تأثیر دارد؟
واقعیت این است که من کارگردان نیستم و اثری را کارگردانی نکرده‌ام؛ نویسنده، تهیه کننده و به عنوان مشاور کارگردان فعالیت داشته و دارم و شاید برای به نتیجه رسیدن برخی صحنه‌ها در سال‌های مختلف وارد عمل شده و به کارگردان اثر کمک کنم. دوستان کارگردان من در تمام سال‌های گذشته مستقل بوده و نظرات خود را داشته اند، منتهی چون نمایشنامه را بر اساس دیدن صحنه نوشته و لمس شان کرده ام، شاید زمان‌هایی با کارگردان به گفتگو بپردازم و توضیحاتی را در خصوص چگونگی ساخته و پرداخته شدن موضوع، ارائه دهم.
کارگردان‌های گروه «فدک» به این دلیل موفق هستند که بخش حواشی کارگردانی را به عنوان تهیه کننده بر عهده می‌گیرم و انجام می‌دهم تا کارگردان به جلوه‌های بصری و کارگردانی هنری کار بپردازد. یکی از موفقیت‌های گروه ما در این بخش بوده است.
* گروه «فدک» طی سال‌های فعالیت خود، تولیداتی داشته که به صورت مستمر این نمایش‌ها را بازتولید و اجرا می‌کند. در شرایطی که روند تولید تئاتر در ایران فرسایشی شده، گروه «فدک» چگونه خود و همچنین روند فعالیتش در زمینه بازتولید آثار گروه را حفظ کرده و ادامه می‌دهد؟
من همیشه در جلسات گروه اجرایی این موضوع را تکرار می‌کنم که کنار هم ماندن و ادامه کار دادن و حفظ کردن یک مجموعه به تلاش مضاعف نیست، بلکه به گذشت مضاعف است. در مجموعه‌ای که یکدیگر را تحمل کرده و در کنار هم بمانند و نسبت به نابسامانی‌ها و رنجش‌ها گذشت داشته باشند، کار پویا و ماندگار می‌شود. بزرگترین حُسن مجموعه ما و بزرگترین مطلبی که همه اعضای گروه به هم گوشزد کردیم این است که نسبت به هم گذشت و بخشش داشته باشیم. نتیجه این نگاه باعث شده تا دوستان در مجموعه «فدک» ۳۰ سال در کنار هم باشند و فعالیت کنند. نوع تفکر هیأت مدیره به عنوان هسته مرکزی در مؤسسه «فدک» نیز این بوده که دوستان در کنار هم باشند و مجموعه سرپا باشد، حتی اگر هر سال کار نکند.
* از اولین اجرای «زخم مدینه» تا به حال، گروه چندین سال با این نمایش زندگی کرده و حتی برخی از بازیگران نمایش دیگر در قید حیات نیستند. روندی که «فدک» با نمایش «زخم مدینه» طی کرد چگونه بود؟
در اولین سالی که نمایش «زخم مدینه» را در دانشکده هنرهای زیبا اجرا کردیم یکی از ضعیف ترین کارهای ما بود.
* از چه نظر؟
آن نمایش «زخم مدینه» به لحاظ متن، صحنه‌ها و کارگردانی اصلا کار موفقی نبود.
* چندمین تجربه گروه بود؟
ما پیش از آن نمایش «خورشید کاروان» را اجرا کرده بودیم که اجرای موفقی بود ولی چون نمایش «زخم مدینه» به لحاظ کیفی برایمان قابل قبول نبود، بعد از ۵ شب اجرای آن را متوقف کردیم. پس از آن گروهی متشکل از ۲۰ نفر طی ۲ سال در جلسات متوالی روی متن کار کردیم. مجددا فیش برداشتن از کتاب‌های تاریخی را شروع و سپس آن‌ها را رده بندی کردم. با دعوت از دوستان بازیگر و حضور آن‌ها، به صورت بداهه‌پردازی دیالوگ‌ها را پیاده و متن را تنظیم می‌کردیم.
طی ۲ سال شبانه روز روی نمایشنامه «زخم مدینه» کار کردم و بعد از آن قدرتمند وارد تالار وحدت شدیم و نمایش را اجرا کردیم. البته در شب اول اجرا باز هم تصورمان بر این بود که کار شکست می‌خورد ولی با همتی که با دوستان در لحظات آخر انجام دادیم، یک «زخم مدینه» فوق العاده روی صحنه رفت که با استقبال قابل توجه مخاطبان همراه بود. شاید اگر آن ۲ سال بردباری و همکاری دوستان نبود، ما دیگر نمایش «زخم مدینه» را نداشتیم.
* به نوعی می‌توان گفت که گروه «فدک» طی آن ۲ سال با نمایش «زخم مدینه» به بلوغ رسید؟
به نظر من به یک بلوغ فکری رسیدیم و این کلیشه در ذهن ما شکست که اگر هر کاری بکنیم خوب خواهد بود. به این نتیجه رسیدیم که غرور پنهانی بعد از موفقیت «خورشید کاروان» داشتیم و گمان مان بر این بود که می‌توانیم در مدت زمانی کوتاه، کاری با کیفیت و موفق اجرا کنیم. در آن روند فهمیدیم که اگر بی احتیاطی کنیم و جانب تلاش و پشت کار و مطالعه را کنار بگذاریم کارمان ضعیف خواهد بود و موفق نخواهیم بود، در نتیجه مخاطب نیز به کارمان اقبال نشان نخواهد داد.
بعد از آن تلاش مان را کردیم که در مجموعه «فدک» یک اثر را به عنوان کار ثابت هر ساله و در هر شرایطی برای اجرا داشته باشیم که نمایش «خورشید کاروان» برای این منظور انتخاب شد و سال گذشته نیز بیست و نهمین سال اجرای خود را پشت سر گذاشت و خدا را شکر موفق بودیم. نمایش «زخم مدینه» نهمین دوره اجرای خود را سپری می‌کند و نمایش‌های «خاک تا افلاک» ۵ دوره و «پنجره فولاد» هم ۳ دوره اجرا شدند ولی سعی کردیم «خورشید کاروان» را به عنوان نبض تپنده گروه «فدک» حفظ کنیم.
* گروه «فدک» به صورت تخصصی روی موضوعات دینی، مذهبی و دفاع مقدس کار می‌کند. تولیدات این گروه طی دهه‌های گذشته اجرا شده اند ولی آیا حساسیت‌ها و دغدغه‌ها باعث شده تا گروه به سمت تولیدات جدید نرود یا ضرورتی احساس نشده است؟
اینکه ضرورت احساس نشود نگاه ضعیفی است زیرا جامعه ما و شرایط نیاز دارد که مدام کار تولید و اجرا شود. موضوعات مدنظر گروه «فدک» که موضوعات مذهبی و تاریخ اسلام است، موضوعاتی بسیار حساس هستند و اینگونه نیست که من به عنوان نویسنده طی یک ماه گردآوری مطالب و نوشتن متن را انجام دهم. کار بسیار دشوار است و سعی من همیشه این بوده در موارد مختلف با کارشناسان صاحب نظر و آشنا و مسلط به زوایای امور مذهبی، داستان‌های مذهبی و تاریخ اسلام مشورت کنم و کمک بگیرم.
روایت‌های تاریخی تاریخ اسلام همه نسبت به اعتبارشان دارای درجه بندی هستند در نتیجه من باید خیلی در اعتبارسنجی آن‌ها دقت کنم و بعد آن‌ها را در نوع مطرح شدنشان در متن نمایش، رتبه بندی کنم. این بیانگر راه ظریف و حساسی است که ما انتخاب کرده ایم زیرا هدف مان این است در عرصه تئاتر مذهبی کار ارزشمندی ارائه دهیم. اگر کارمان منجر به صدمه شود، تمام زحمات مان از بین می‌رود.
مطلب دیگر این است که تولید کارها نیازمند عقبه و تدارکات سنگینی است و ما باید در شرایطی وارد کار شویم که در میان راه با تزلزل و ضعف پشتیبانی روبرو نشویم. تصمیم ما بر این است که کار خوب ارائه دهیم و کار ضعیف انجام ندهیم.
نکته مهم دیگر این است که توقع جامعه را از مجموعه خودمان بالا برده‌ایم از این رو نمی‌توانیم به این توقع نگاه نداشته باشیم. توقع مخاطبان از ما این است که کاری ارزشمند و فوق العاده ببینند.
این عوامل منجر به این می‌شوند که در ظاهر اینگونه دیده شود که گروه «فدک» خیلی تولیدات پی در پی و کلان ندارد اما مجبوریم با شرایط فعلی فرهنگی جامعه و شرایط حاکم بر جامعه حرکت کنیم و پیش برویم.
* در پایان آیا با توجه به مواردی که اشاره فرمودید، گروه «فدک» تولیدات جدیدی مدنظر دارد؟
بله، ما چند کار را آماده و در نوبت داریم تا در فرصت مناسب نسبت به تولیدشان اقدام کنیم. یکی از این کارها در حوزه دفاع مقدس و البته ارتباط این حوزه با اهل بیت است. همچنین در زندگی مرحوم نواب صفوی سال‌ها مطالعات و ملاقات‌های زیادی انجام دادم و در نهایت نمایشنامه‌ای نوشتم که البته تولید و اجرای این اثر نیازمند فرصت و شرایط سیاسی خاص خود است. در حوزه‌های اجتماعی نیز یک یا ۲ کار دارم که مترصد امکان و فرصت مناسب برای تولید و اجرای شان هستم.
Δ