روایت موسیقایی یک فریاد فروخورده/ میرباقری در انتخابم ریسک کرد!

سینما خراسان-گروه هنر-علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در این حوزه را با استقبال هنرمندان مواج کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم. در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در هفتمین قسمت از سلسله گزارش «روایت مهر از نواهای عاشورایی» که طی ایام محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد، به معرفی موسیقی متن سریال تلویزیونی «مختارنامه» به آهنگسازی امیر توسلی به عنوان یکی از آثار شاخص و ماندگار موسیقی متن آثار سینمایی و تلویزیونی مرتبط با حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پردازیم که به طور حتم می‌تواند تا مدت‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پروژه‌های موسیقی کشورمان به حساب آید. شرایطی که از حاشیه‌های ریز و درشتی هم برخوردار است اما آنچه مهم است ماندگاری یک موسیقی به واسطه ذوق و ایده پردازی آهنگسازی است که حضورش در این سریال می‌تواند برای مخاطبان جالب توجه باشد.

این موسیقی به دلیل شاخصه‌های متعددی که به لحاظ آهنگسازی، نوازندگی و تنوع موسیقایی برخوردار است بدون تردید یکی از بهترین و گوش‌نوازترین آثاری است که آهنگساز تلاش کرده گام با گام با آنچه کارگردان از موسیقی‌اش می‌خواسته همراه باشد و موسیقی را به گوش بیننده برساند که در بسیاری از مقاطع حتی پیش‌تر از تصویر معرفی می‌شود. جریانی که با تیتراژ ابتدایی سریال و نوای اکبر سلطانعلی با اجرای ترانه «برخیز که شور محشر آمد» آغاز و با تیتراژ شنیدنی پایانی و لالایی صدیقه بحرانی آنچنان لطافتی به مفهوم تصویر می‌دهد، که مخاطب می‌تواند بعد از مواجهه با آن حجم مصیبت و خشونتی که در روایت داستان دیده، شرایط آرام و روحانی را تجربه کند. شرایطی که گوش شنیداری مخاطب را مستقیم به صحرای کربلا و شنیدن مظلومیتی فرامی‌خواند که قرن‌هاست زنده است و شعله‌اش خاموش نمی‌شود.

معرفی یک آهنگساز تنوع‌طلب که کارنامه پرباری دارد

امیر توسلی هنرمند چهل و هفت ساله موسیقی کشورمان که عمده کارهای شاخص او در عرصه آهنگسازی است، از دوران کودکی به‌واسطه حضور پدرش در ورزش‌های زورخانه‌ای به عنوان مرشد با موسیقی و شعر هم‌نشین شده و از همان روزها علاقه‌مندی‌های خود را به موسیقی نشان داد. او در سن ۱۷ سالگی بود که با انتخاب ساز پیانو به سراغ موسیقی رفت و بعد از اینکه نزد برادرش نوازندگی و کارهای مقدماتی در این حوزه را به اتمام رساند، کار آهنگسازی را به‌صورت حرفه‌ای آغاز کرد.

او که عمده فضای کاری خود در عرصه ملودی پردازی را معطوف به شیوه و روش واحدی نکرده و در آثار سینمایی و تلویزیونی با موضوعات و محتواهای داستانی مختلف تجربه‌های جالب و متنوعی را از سر گذرانده، آهنگسازی برای فیلم و سریال را با مجموعه «خانواده رضایت» به تهیه کنندگی وحید نیکخواه آزاد آغاز کرد و بعدها با تشکیل گروه موسیقی «پژواک» فعالیت خود را در عرصه‌های مختلف نوازندگی و برگزاری کنسرت را استمرار بخشید. این هنرمند در همین راستا بود که در ابتدا همانند دوست و رفیق آن سال‌هایش آریا عظیمی‌نژاد موسیقی تئاتر را برای آهنگسازی انتخاب کرد که از آثارش می‌توان به نمایش‌های «آن‌سوی آینه» و «گرگ و میش» به کارگردانی آزیتا حاجیان و «پوف و بدنسازی» به کارگردانی هوشنگ حسامی اشاره کرد.

«خانواده آقای رضایت – ۱۳۷۶» به کارگردانی حمید امجد، «شب می‌گذرد – ۱۳۸۷» به کارگردانی راما قویدل، «شمس‌العماره – ۱۳۸۸» به کارگردانی سامان مقدم، «مختارنامه – ۱۳۸۹» به کارگردانی داود میرباقری، «سقوط یک فرشته – ۱۳۹۰» به کارگردانی بهرام بهرامیان، «قلب یخی (فصل سوم) – ۱۳۹۰» به کارگردانی سامان مقدم، «یلدا – ۱۳۹۱» به کارگردانی حسین میرباقری، «دولت مخفی – ۱۳۹۲» به کارگردانی راما قویدل، «معراجی‌ها – ۱۳۹۳» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی، «انقلاب زیبا – ۱۳۹۳» به کارگردانی بهرنگ توفیقی، «جاده قدیم – ۱۳۹۴» به کارگردانی بهرام بهرامیان، «حالت خاص – ۱۳۹۴» به کارگردانی افشین اربابی، «شهرزاد – ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷» به کارگردانی حسن فتحی، «سال‌های دور از خانه – ۱۳۹۷» به کارگردانی مجید صالحی، «هیولا – ۱۳۹۷» به کارگردانی مهران مدیری، «از یادها رفته – ۱۳۹۷» به کارگردانی بهرام بهرامیان آثار تلویزیونی و نمایش خانگی این آهنگساز را تشکیل می‌دهند.

امیر توسلی در عرصه موسیقی فیلم‌های سینمایی نیز آهنگسازی فیلم‌های «مکس- ۱۳۸۳» و «کافه ستاره – ۱۳۸۳» به کارگردانی سامان مقدم، «نصف مال من، نصف مال تو – ۱۳۸۵» به کارگردانی وحید نیکخواه آزاد، «هر چی تو بخوای – ۱۳۸۵» به کارگردانی محمد متوسلانی، «محاکمه – ۱۳۸۵» به کارگردانی ایرج قادری، «کلاهی برای باران – ۱۳۸۵» به کارگردانی مسعود نوابی، «دایره زنگی – ۱۳۸۶» به کارگردانی پریسا بخت‌آور، «کلاغ پر- ۱۳۸۶» به کارگردانی شهرام شاه حسینی، «یک اشتباه کوچولو – ۱۳۸۷» به کارگردانی محسن دامادی، «چارچنگولی – ۱۳۸۷» به کارگردانی سعید سهیلی، «شیروعسل – ۱۳۸۸» به کارگردانی آرش معیریان، «چاله – ۱۳۸۸» به کارگردانی علی کریم، «ازدواج در وقت اضافه – ۱۳۸۸» به کارگردانی سعید سهیلی، «اخراجی ها ۲ – ۱۳۸۸» به کارگردانی مسعود ده نمکی، «شیش و بش – ۱۳۸۹» به کارگردانی بهمن گودرزی، «پیتزا مخلوط – ۱۳۸۹» به کارگردانی حسین جامی، «یک عاشقانه ساده – ۱۳۹۰» به کارگردانی سامان مقدم، «بلوک ۹ خروجی ۲ – ۱۳۹۲» به کارگردانی علیرضا امینی، «پایان خدمت – ۱۳۹۲» به کارگردانی حمید زرگر نژاد، «معراجی ها – ۱۳۹۲» به کارگردانی مسعود ده نمکی، «چاقی – ۱۳۹۳» به کارگردانی راما قویدل، «دریا ماهی پرنده – ۱۳۹۲» به کارگردانی مهراد غفارزاده، «سه بیگانه – ۱۳۹۴» به کارگردانی مهدی مظلومی، «صله سحر – ۱۳۹۴» به کارگردانی فرزین مهدی پور، «رسوایی ۲- ۱۳۹۴» به کارگردانی مسعود ده نمکی، «نهنگ عنبر – ۱۳۹۴» به کارگردانی سامان مقدم، «من سالوادور نیستم – ۱۳۹۴» به کارگردانی منوچهر هادی، «۵۰ کیلو آلبالو– ۱۳۹۴» به کارگردانی مانی حقیقی، «گشت ۲- ۱۳۹۵» به کارگردانی سعید سهیلی، «نهنگ عنبر ۲- ۱۳۹۵» به کارگردانی سامان مقدم، «دختر عمو و پسر عمو – ۱۳۹۵» به کارگردانی روح‌انگیز شمس، «اکسیدان – ۱۳۹۶» به کارگردانی حامد محمدی، «تگزاس – ۱۳۹۶» به کارگردانی مسعود اطیابی، «قانون مورفی – ۱۳۹۷» به کارگردانی رامبد جوان، «چهار انگشت – ۱۳۹۷» به کارگردانی حامد محمدی، «تگزاس ۲- ۱۳۹۷» به کارگردانی مسعود اطیابی و «جان دار- ۱۳۹۷» به کارگردانی حسین امیر دوماری را انجام داده است.

آهنگسازی «مختارنامه» و ثبت یک میراث ماندگار

اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و مخاطبان جدی موسیقی نقطه عطف فعالیت‌های امیر توسلی آهنگسازی سریال ماندگار «مختارنامه» به نویسندگی و کارگردانی داودمیرباقری است که همواره موسیقی آثارش جزو برترین و ماندگارترین کارها بوده‌اند. موسیقی‌هایی که هرکدام شناسنامه‌ای معتبر برای یک اثر تلویزیونی و سینمایی است و همانند ابراهیم حاتمی‌کیا در سینمای دفاع مقدس که موسیقی‌هایش یکی از نقاط عطف کارهایش محسوب می‌شود، او نیز توانسته با بهره‌گیری از آهنگسازان صاحب ذوق و خوش قریحه شرایطی را فراهم آورد که بدون تردید موسیقی در آن جایگاه ممتازی دارد.

امیر توسلی با این موسیقی ناب و رویایی بود که مختارنامه را تبدیل به یکی از ماندگارترین مجموعه‌های تلویزیونی در حوزه موسیقی کرد و شاید خیلی‌ها به واسطه همین موسیقی بود که جلب و جذب این مجموعه شدند وقتی اولین بار سریال «مختارنامه» از شبکه یک سیما پخش شد، فارغ از جذابیت‌هایی که خارق‌العاده و کمتر تجربه شده‌ای که این مجموعه برای بینندگانش به همراه آورد، این موسیقی تیتراژ ابتدایی اثر بود که با صدای بدوی و منحصر به فرد اکبر سلطانعلی (پسر عمه داود میرباقری که در سریال ایفاگر نقش غلام شمر بود)، گوش شنوندگان را مجذوب خود کرد.

حال شما همراهی این موسیقی را دنبال کنید تا انتهای قسمت‌های مختلف سریال که در تیتراژ پایانی با لالایی صدیقه بحرانی به اوج می‌رسد و با سازبندی هوشمندانه، ملودی برگرفته از آموزه‌های دانشگاهی حوزه موسیقی و البته بهره‌مندی از گنجینه ناب موسیقی اقوام ایران آنچنان با جان و روح مخاطب رفاقت می‌کند که مخاطب شاید ساعت‌ها بعد از پایان سریال شاید آن را زمزمه کند.

امیر توسلی با این موسیقی ناب و رویایی بود که در کنار سایر عوامل محتوایی اثر، مختارنامه را تبدیل به یکی از ماندگارترین مجموعه‌های تلویزیونی سیما در حوزه موسیقی کرد و شاید خیلی‌ها به واسطه همین موسیقی بود که جلب و جذب مجموعه مختارنامه شدند. سریالی که موسیقی این بار نقش بسیار مهم و اثرگذاری در انتقال مفاهیمش دارد. شرایطی که بعد از مدت‌ها و تجربه‌های جذابی چون سریال‌های «روزی روزگاری»، «امام علی (ع)»، «سربداران»، «گرگ ها»، «هزار دستان»، «مدار صفر درجه»، «شب دهم»، «بوعلی سینا»، «سلطان و شبان»، «پدرسالار» و تعداد اندکی دیکر با «مختارنامه» دوباره تجربه شد و نشان داد که مولفه‌های ساخت یک موسیقی فیلم تا چه اندازه می‌تواند در تبیین محتوای یک اثر به کمک سازندگانش بیاید.

انجام یک کار مهم در سریالی که نوازندگانش هم سنگ تمام گذاشتند

امیر توسلی که در قسمت‌های پایانی به دلیل حجم بالای کار، بهزاد عبدی دیگر آهنگساز معتبر کشورمان را نیز به عنوان آهنگساز کمکی در کنار خود می‌دید، با ساخت موسیقی «مختارنامه» بار دیگر ثابت کرد که بهره‌مندی از شاخص‌های مهم موسیقی ایرانی و موسیقی اقوام ایران در شکل و شمایلی طراحی شده و البته گردآوری آن با ملودی‌ها و نغمات الهام گرفته از موسیقی شرقی تا چه حد می‌تواند یک موسیقی دارای شناسنامه و درست را به گوش مخاطبانش برساند. شرایطی که قطعاً می‌تواند در بسیاری از نشست‌ها و محافل علمی مورد نقد و بررسی قرار گیرد و باز این نکته را گوشزد کند که یکی از راه کارهای پر اهمیت و البته کمک کننده در معرفی موسیقی فیلم‌های ساخته شده سینمای ایران در آوردگاه‌های جهانی همان استفاده از گنجینه‌ها و منابعی است که به قول خیلی‌ها موزه‌ای شده، اما به طور حتم اگر با درایت و آگاهی و البته پژوهش‌های کاربردی روی آن‌ها تامل و تعمق بیشتری کنیم می‌تواند به عنوان یک الگوی موسیقایی مستقل حداقل در سینمای خاورمیانه خودنمایی کند.

امیر توسلی در مختارنامه یک کار مهم دیگر هم انجام داد و آن استفاده و بهره‌مندی از پتانسیل و نیروی بالقوه نوازندگان و مجموعه‌های فعال گونه‌های مختلف موسیقی کشورمان در بخش اجرایی موسیقی بود که از آن جمله می‌توان به همکاری با ارکستر «پارسه»، ارکستر کوبه‌ای «نایریکا» و گروه کر فیلارمونیک تهران اشاره کرد که هر سه این مجموعه از گروه‌های معتبر موسیقی کشورمان با نوازندگانی شناخته شده هستند که قطعاً در اجرای آنچه توسلی برای موسیقی مختار طراحی کرده بود، همراهی قابل توجهی داشتند.

او در این شرایط بود که با بهره‌مندی از موسیقی‌های مختلف جنوب کشور به ویژه موسیقی بوشهر نوع جدید یا کمتر تجربه شده‌ای از موسیقی فیلم را به گوش شنیداری مخاطبان سریال رساند، که قطعاً حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. کما اینکه در این میان نمی‌توان از موسیقی‌های محسن شریفیان در این زمینه که توسلی از آنها برای ساخت موسیقی بهره گرفته بود، به سادگی گذشت. بماند که در این راستا نیز حاشیه‌هایی به وجود آمد اما قطعاً آنچه برای مخاطبان روایت شد، یک ساختار متفاوت با گروهی متفاوت برای ساخت موسیقی متفاوت بود که توسلی در بسیاری از مقاطع فیلم توانست از خود یک آهنگساز مولف معرفی کند.

برای شنیدن تیتراژ ابتدایی سریال مختارنامه اینجا را کلیک کنید.

روایت آقای آهنگساز از ساخت موسیقی متن «مختارنامه»

توسلی در گفتگو با یکی از رسانه‌ها بود که درباره ماندگاری موسیقی و موسیقی تیتراژ «مختارنامه» گفته بود: عوامل مختلفی در ماندگاری یک اثر مؤثرند و کمک می‌کنند تا اثری ماندگار خلق شود. موسیقی به لحاظ شنیداری یکی از ماناترین آثار هنری است چرا که در ذهن می‌ماند و زمزمه پذیر می‌شود؛ ممکن است شما چیزهای بسیاری را فراموش کنید اما موسیقی در ذهنتان نقش می‌بندد و خاطراتی را برای‌تان تداعی می‌کند، آن خاطره می‌تواند در دیدن فیلم، یادآور قصه یا هر چیز دیگری باشد. حال اگر قصه سریال یا فیلمی‌جذاب و ماندگار باشد، آهنگساز با کمی‌استعداد می‌تواند اثری ماندگار برای آن خلق کند. همچون سریال سربداران، سلطان و شبان، و روزی روزگاری که با قومیت‌ها سر و کار داشتند و بومی‌بودند؛ همین فضا کمک می‌کند تا چنین آثاری به دل مخاطب بنشیند و برای او جذابیت داشته باشد، مردم نیز با آن ارتباط برقرار می‌کنند. سریال مختارنامه هم از همین دست بود. به همین دلیل مورد پسند مخاطب قرار گرفت، بر دل مردم نشست و خوشبختانه کمک کرد موسیقی‌اش هم برای مردم خوشایند باشد. […] اگر تلاش شما برای خلق اثری خالص و ذاتی باشد ماندگار می‌شود، اگر در یک مجموعه ترکیب موسیقی و تصویر ترکیب درستی باشد احتمال ماندگاری‌اش به مراتب بیشتر می‌شود اما همواره این نگرانی در من وجود داشته و دارد که کار درستی ارائه دهم، حتی امروز که درگیر ساخت موسیقی قسمت بعدی سریال هستیم.

توسلی: آقای میرباقری به من گفتند برای موسیقی ابتدایی مختارنامه از سازهایی استفاده کن که تاکنون استفاده نشده است، چندین ماه روی آن فکر کردم، چیزهای مختلفی را امتحان کردم و به این نتیجه رسیدم که این کار را با شمشیر می‌شود انجام داد و از صدای شمشیرهایی که در طول مختارنامه در سکانس‌های جنگ ضبط شده بود بهره بردم و به آن ریتم اضافه کردم توسلی درباره چگونگی روند آهنگسازی سریال نیز تاکید کرد: برای ساخت موسیقی چنین سریال‌هایی عموماً دو روش معمول است. یک روش سنتی در این روش معمولاً قطعاتی به صورت تیتروار ساخته می‌شود و از همان قطعات در هر جایی که همان تیتر حضور دارد استفاده می‌شود. مثلاً قطعه جنگ هر جا که جنگی اتفاق می‌افتاد آن قطعه استفاده می‌شود، اما روش دیگر ساخت موسیقی برای هر سکانس است به شکل مستقل در هر قسمت. اول اینکه قطعاتی ساخته می‌شود که صرفاً به یک سکانس خاص ارتباط دارد به طوری که فراز و فرودهای موسیقی بستگی به فرازوفرودهای صحنه دارد. مثلاً اگر اتفاقی در صحنه رخ دهد موسیقی نیز بر اساس همان اتفاق پیش می‌رود یعنی موسیقی برای هر قسمت به شکل مستقل دوباره بازسازی و اجرا می‌شود. من روش دوم را استفاده کردم که روشی امروزی است و موسیقی با توجه به شرایط تولید همچنان در حال ساخت است. از آنجایی که ما کمی از پخش به دلیل فشار کار عقب افتادیم کار به صورت هفته به هفته صورت می‌گیرد و موسیقی برای آن قسمت ساخته می‌شود، به طوری که هر قطعه موسیقی بازسازی می‌شود.

وی درباره تیتراژ پایانی سریال مختارنامه هم اظهار کرد: من برای تیتراژ پایانی سریال مختارنامه یک پازل درست کردم اگر اصل آن قطعه را بشنوید و با موسیقی مختارنامه مقایسه کنید تنها وجه اشتراک‌شان این است که یک خانم آن را می‌خواند اما در عین حال انگار هر دو قطعاتی مجزا هستند. لالایی مربوط می‌شود به موسیقی محلی بوشهر که من این قطعه را از مجموعه تعزیه‌های بومی ایران از انتشارات ماهور (محسن شریفیان) پیدا کردم. مرثیه‌ای که جنوبی‌ها برای حضرت علی اصغر در محرم می‌خوانند. این لالایی خودش یک ریتمی دارد. شعر دارد که من از آن استفاده نکردم. من از این لالایی بریده‌هایی را برداشتم و دو سه تا جمله از بخش‌های مختلف این لالایی را آوردم کنار همدیگر چسباندم. یک جمله سازی با آن لالایی و پاسخ موسیقی تشکیل دادم که همین چیزی است که در حال حاضر شنیده می‌شود. […] آقای میرباقری به من گفتند برای موسیقی ابتدایی مختارنامه از سازهایی استفاده کن که تاکنون استفاده نشده است، چندین ماه روی آن فکر کردم، چیزهای مختلفی را امتحان کردم و به این نتیجه رسیدم که این کار را با شمشیر می‌شود انجام داد و از صدای شمشیرهایی که در طول مختارنامه در سکانس‌های جنگ ضبط شده بود بهره بردم و به آن ریتم اضافه کردم و در نهایت با افزودن صدای طبل و ادوات دیگر و آواها آن را ساختم. تیتراژ مختارنامه قصه مختارنامه است. شمشیرها نماد جنگ، آن ناله، تنهایی و شهادت امام حسین (ع) را روایت می‌کند و از سوی دیگر موسیقی ذره ذره آغاز می‌شود و به اوج می‌رسد همچون قیام مختار، در این راه موسیقی از تک ساز آغاز می‌شود تا به حجم وسیعی از ارکستر می‌رسد.

داود میرباقری برای انتخاب من کار ترسناکی انجام داد

توسلی در بخش دیگری از این گفتگوی رسانه‌ای به نکته جالب توجهی درباره همکاری خود با داود میرباقری اشاره کرد و گفت: آقای میرباقری ریسک بزرگی کرد و به عقیده من کار ترسناکی انجام داد که ساخت موسیقی چنین پروژه‌ای را به من سپرد. به من که تجربه کار این چنینی آن هم به این حجم و وسعت را نداشتم؛ من خیلی آسان آهنگساز مختارنامه نشدم و مراحل بسیار سخت و آزمایش‌های متعددی را پشت‌سر گذاشتم اما در نهایت با لطف خدا و راهنمایی‌های آقای میرباقری این همکاری به نتیجه رسید. به هر حال ساخت موسیقی مختارنامه کار بسیار دشواری بود. کار با آقای میرباقری و مجموعه خوب مختارنامه برای من بسیار خوشایند و مثبت بوده است. باید بگویم همکاری با کارگردان و نویسنده و خالق مختارنامه و هنرمندی چون داوود میرباقری بسیار بسیار دشوار بود اما به خودم می‌بالم که با ایشان کار کردم.

من خیلی آسان آهنگساز مختارنامه نشدم و مراحل بسیار سخت و آزمایش‌های متعددی را پشت سر گذاشتم اما در نهایت با لطف خدا و راهنمایی‌های آقای میرباقری این همکاری به نتیجه رسید وی افزود: من تقریباً نسبت به تاریخ آگاهی داشته و آن را دوست دارم؛ خوشبختانه اطلاعاتم در حوزه تاریخ و مذهب به نسبت جامع است، با آقای میرباقری هم کاملاً هم‌صحبتی و مشورت داشتیم و ایشان من را به سمت هدفی که در ذهنشان بود هدایت می‌کردند.من زبان موسیقی ذهنیت آقای میرباقری هستم و برداشتم را از ذهنیت آقای میرباقری در موسیقی روایت می‌کنم. ایشان با من صحبت کردند و قبل از شروع کار تحقیقات گسترده‌ای در حوزه موسیقی صورت گرفت و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که موسیقی مختارنامه به هیچ وجه شبیه موسیقی‌های قبلی این ژانر نباشد و خوشبختانه همین طور هم شد.

این آهنگساز معتقد است: موسیقی شخصیتی همچون مختار دارای المان‌های متفاوتی بود، چراکه مختار از نگاه من یک قهرمان و یک انسان سیاس و آرمانگراست که به دلیل سیاس بودن ممکن است مرتکب اشتباه شود. اما در نهایت همه چیز را کنار می‌گذارد، جانش را فدا و خودش را تطهیر می‌کند. برای چنین شخصیتی باید موسیقی ساخته شود که همه این نشانه‌ها را در خود داشته باشد. موسیقی باید در مخاطب هیجان دیدن یک قهرمان را به وجود آورد. وقتی مختار راه می‌افتد موسیقی باید در مخاطب یک حال ایجاد کند، این موسیقی باید علاوه بر روایت دلیری‌ها روایتگر لحظه تطهیر و شهادت مختار باشد و از آن حالت پر طمطراق تبدیل به یک موسیقی روحانی شود.

بغض و فریاد فروخفته مختار از عاشورا با زبان موسیقی

توسلی در جلسه نقد و بررسی سریال مختارنامه هم بود که ضمن ارائه نکات جالب توجهی درباره ساخت موسیقی متن فیلم گفت: ما در موسیقی سریال مختارنامه ۴۰ تم داشتیم و بیش از هزار دقیقه موسیقی نوشته‌ام. شاید اگر بخواهم نگاهی انتقادی به موسیقی مختارنامه داشته باشم داشتن ۴۰ تم برای یک سریال اشکال باشد اما این اتفاق دقیقاً به دلیل تعدد قصه و شخصیت‌های این سریال اتفاق افتاده است. البته من چنین ادعایی ندارم که این کار بی نظیر بوده است. فقط می‌توانم بگویم که کار بسیار سنگینی بود؛ به خصوص از وقتی که هفته به هفته با پخش سریال موسیقی آن را آماده کردیم کار بسیار سخت‌تر شد. حتی من برای چند قسمت از این کار مجبور شدم از آقای بهزاد عبدی کمک بگیرم تا از زمان پخش عقب نمانیم.

وی در بخش دیگری از این نشست توضیح داد: آقای میرباقری اولین جمله‌ای که به من درباره موسیقی مختارنامه گفتند این بود که مختارنامه یک حماسه و فریاد فروخورده تاریخی است. بغض و فریاد فروخفته‌ای که صدایش محزون و سوزناک است و موسیقی سریال باید بتواند این موقعیت را بازتاب دهد. برداشت من از این تعبیر شاعرانه آقای میرباقری همان چیزی است که شما در موسیقی مختارنامه می‌شنوید. با اینکه قصه مختار یک داستان حماسی و پرشور است، اما این حزن معنوی بر روح موسیقی اثر حاکم است. مثلاً وقتی مختار فارس شامی را در جنگ با سپاه شام می‌کشد علی رغم اینکه یک تجربه باشکوه و پیروزمندانه است، اما در عمق آهنگ یک غم و حزنی وجود دارد که خیلی ملموس است. یک عامل مهم این لحن به ارتباط عمیق و مستقیم قیام مختار به قصه کربلا برمی‌گردد که یک تراژدی سوزناک است.

به هر ترتیب موسیقی متن سریال «مختارنامه» که از حاشیه‌های ریز و درشت هم بی‌بهره نبود، یکی از آثار ماندگار در عرصه نواهای عاشورایی است که همه عوامل سازنده‌اش از نویسنده، کارگردان، آهنگساز گرفته تا گروه اجرایی و نوازندگان سعی در آفرینش موسیقی بودند که قطعاً هم متفاوت و هم حرف‌های تازه‌ای برای گفتن داشت. شرایطی که موجب عبور از خط قرمزهای فراوانی شد اما همین ساختارشکنی از امیر توسلی آهنگسازی معرفی کرد که می‌تواند در گونه‌های مختلف تصویر حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.