چگونه نوشتن تحلیل تئاتر را بیاموزیم/ ارزیابی‌ یک هوادار

به گزارش سینما خراسان، احسان زیورعالم روزنامه نگار، مترجم و منتقد تئاتر که به تازگی کتاب «تحلیل نمایشنامه: راهنمای موردی درام مدرن غربی» نوشته آر. جی. کاردولو را ترجمه کرده است در یادداشتی درباره ویژگی های این کتاب توضیحاتی ارائه داده و آن را کتابی برای آموختن نه نوشتن دانسته است.

این کتاب به زودی توسط انتشارات نیماژ وارد بازار کتاب خواهد شد.

در یادداشت زیور عالم آمده است:

«فرض کنید در یک دوره آموزشی تعمیرات تلویزیون شرکت کرده‌اید و تمام کلاس صرف معرفی ابزار موجود در جعبه ابزار شود. مدرس مدام از کارایی پیچ‌گوشتی‌های مینیاتوری بگوید و دم‌باریک را مصداق هم‌کاره یک عملیات سخت تعمیراتی معرفی کند. از دور هم به شما چند مدار و پنل نشان دهد و بگوید این وسایل و ابزار برای تعمیر چنین چیزهایی کاربرد دارد. وقتی نوبت به تمرین تعمیر یک بورد تلویزیون می‌رسد، مدرس شما می‌گوید این موضوع نیاز به پروسه دیگری دارد و باید در کلاس دیگری ثبت‌نام کنید. شما خشکتان می‌زند. آن همه کلاس و تدریس برای چیزهایی بود که می‌دانستید. همه آن ابزارها و کارایی‌ها از کودکی و در دل درس حرفه و فن آموخته بودید. عطش شما در دست زدن به یک بورد تلویزیون سوخته بود تا با همان ابزارهای آشنا زنده‌اش کنید؛ اما جعبه ابزار گشوده و آن همه وسیله قرار نیست پیچی را باز کند.

در دنیای تئاتر هم وضعیت به همین منوال است. هر کتابی که می‌گشایید مدام واژه‌هایی به چشمتان می‌خورد که اساساً ابزار کار اهالی تئاتر است. از شخصیت و پیرنگ گرفته تا تراژدی و کمدی. اینها واژگان تخصصی و مفاهیم پیچیده‌ای‌اند که هر نویسنده‌ای مدام بدان استناد می‌کند. کارگردان برای هدایت بازیگرانش خود را مجهز به این واژگان می‌کند و در نهایت تحلیل‌گر هنر برای ارزیابی یک اثر هنری نیازمند داشتن این واژگان در جیب کت خود دارد.

نکته اساسی آنجاست که چگونه باید از این واژگان استفاده کرد. چیزهایی که همه‌جا وجود دارد و برای چشمان اهالی تئاتر آشناست اما استفاده از آنها ناآشنا. کتاب «تحلیل نمایشنامه: راهنمای موردی درام مدرن غربی» نوشته آر. جی. کاردولو کارش آشنا کردن امر ناآشناست. نویسنده کتاب که خودش از منتقدان و تحلیل‌گران شناخته‌شده آمریکایی است، به جای تکرار مکررات دست به قلم شده است و ۱۲ نمایشنامه شناخته‌شده را از منظر ساده‌ای ارزیابی کرده است. او به معنای دقیق کلمه نمایشنامه‌ها را تحلیل کرده است، نه نقد. تفاوتش هم آن است که او اثر را شکافته تا با نشان دادن هسته مرکزی اثر، به کارگردانان و دراماتورژها نشان دهد، چگونه می‌شود اسرار یک نمایشنامه را کشف کرد.

کاردولو به‌هیچ عنوان سراغ مکاتب و ایسم‌ها نرفته است. چندان اسم فیلسوف‌ها و آدم‌های بیرون تئاتر را نیاورده است. اگر هم به مسائل بینارشته‌ای مثل جامعه‌شناسی و روانشناسی رفته، در حد و حدودی است که خواندن اثر سخت نشود و حال مخاطب گرفته نشود. او بیشتر به همان ابزار دست درام بسنده می‌کند؛ ابزاری که در انتهای کتاب نیز به‌صورت خلاصه ارائه شده است.

نویسنده در هر فصل چند پرسش مطرح می‌کند و نقشه راهی می‌کشد. اینکه چگونه از یک منظر می‌شود وارد اثر شد و آن را کندوکاو کرد. برای مثال در نخستین گام به سراغ مفهوم پیرنگ می‌رود و یکی از آثار شاخص هنریک ایبسن را تحلیل می‌کند. خواننده می‌فهمد چگونه می‌توان با پیرنگ و مفهومش اثری را ارزیابی کند. کاردولو حتی پا را فراتر می‌گذارد و یک اسلوب ساده نیز طراحی می‌کند تا شما براساس آن خود دست به تحلیل بزنید. او می‌گوید شما برای تحلیل اولیه نیاز به چه پرسش‌هایی دارید. پرسش‌هایی که اطلاعات اولیه را از دل متن استخراج می‌کند.

خواندن کتاب «تحلیل نمایشنامه: راهنمای موردی درام مدرن غربی» شبیه خواندن یک کتاب فلسفه سخت‌فهم نیست، بیشتر شبیه خواندن اثری ساده و روایت‌گونه است. کاردولو شما را به فهم آثاری دعوت می‌کند که دوستشان دارد. او نه یک منتقد که یک هوادار است؛ برای همین شمایل کتاب همدلانه‌تر از کتاب‌های انتقادی است. راهنمای موردی یا Casebook، مندرج در عنوان کتاب از همین روست. عبارت Casebook دلالت بر بار آموزشی ماجرا دارد تا ثبت و ضبط یک نگاه و رویکرد. همان‌چیزی که در بازار کتاب ایران اندک است، کتابی برای آموختن نوشتن.»