ساخت مستند عاشورایی سخت اما لذت‌بخش است/ بررسی آداب عزاداری

علی نیکبخت کارگردان مستند «تکیه نفرآباد» در گفتگو با سینما خراسان درباره چگونگی ساخت این مستند گفت: در دوره‌ای که برای ساخت مستند «انتقال پایتخت» روی مفهوم شهر و توسعه تحقیق بسیاری کرده بودم، یکی از یافته‌های من در این مورد این بود که نقش محله‌ها نقش بسیار پررنگی در شبکه شدن شهر و انسجام روابط انسانی است و به این نتیجه رسیدم که در مفهوم توسعه در شهرهای قدیم ۲ موقعیت اول بازار و دوم مسجد جامع، نقش بزرگی دارند. به‌عنوان مثال در میدان نقش جهان اصفهان سه مولفه مهم وجود دارد که به ترتیب بازار، مسجد جامع و در نهایت کاخ پادشاهی است.

وی ادامه داد: در محله‌های تهران نیز موقعیت‌های مکانی وجود دارد که بسیار شاخص بوده و توانسته روابط انسانی را انسجام دهد، به‌عنوان مثال در زمان شیوع ویروس کرونا، مساجد، تکیه‌ها و حسینه‌ها همگرایی آدم‌ها را تقویت کردند که این تقویت می‌تواند تکامل دهنده روابط انسانی باشد.

این مستندساز با اشاره به اینکه در محله‌های قدیم تهران، یکی از بزرگ‌ترین نقش‌ها در انسجام روابط انسانی و اجتماعی را تکیه‌ها داشتند، توضیح داد: در این تکیه‌ها آداب و معاشرت خاصی رواج داشت، که این آداب و معاشرت بر اساس یک حکمت سرزمینی بود. تکیه‌های قدیم محل گذر بوده و در ایام محرم ابتدا و انتهای محدوده موردنظر را می‌بستند، کار کسبه برای ۱۳ روز یا بیشتر تعطیل می‌شد و همه به عزاداری امام حسین (ع) می‌پرداختند که یکی از این تکیه‌ها تکیه تجریش بوده و هست.

نیکبخت درباره «تکیه نفرآباد» گفت: تکیه نفرآباد نیز که در جنوب تهران واقع شده است همین حکایت را داشته است، یعنی در ایام عزاداری امام حسین (ع) سر و ته خیابان را می‌بستند، خیمه عزا بلند می‌کردند و آن آداب معاشرتی که برای امام حسین (ع) هست را در بهترین شکل انجام می‌دادند.

وی بیان کرد: به مساله دیگری که در مستند «تکیه نفرآباد» به آن پرداخته شده این است که چطور این هیات‌ها همچنان ماندگار مانده است که در این زمینه سنت وقف بسیار پررنگ است، تکیه نفرآباد یک تکیه بزرگ در جنوب تهران است و رییس آن محبوبه نصیری است، این خانم ۷۰ ساله است و همه اعضای تکیه به حرف این خانم گوش می‌دهند، پدربزرگ محبوبه نصیری از داروغه‌های قاجار بوده است و در همان موقعی که تمکن مالی داشتند، موقوفه‌هایی ایجاد کرده‌اند که در ایام عزاداری امام حسین (ع) از آن استفاده می‌شود.

این مستند ساز با بیان اینکه عزاداری برای امام حسین (ع) سنتی است که به آن بی احترامی نمی‌شود، توضیح داد: فضا به گونه‌ای است که فرقه‌ها و مذاهب دیگر به این سنت احترام می‌گذارند، این آداب و معاشرت‌ها فرآیندی است که در فیلم مستند «تکیه نفرآباد» نیز به آن اشاره شده است.

نیکبخت درباره ساخت مستندهایی با موضوع عاشورا بیان کرد: ساخت مستندهای عاشورایی کار سختی هست اما لذت‌های خود را دارد، در این میان نباید فراموش کرد که این آداب و معاشرت‌ها با یک گزارش ساده شکل نمی‌گیرد و باید روی آن مکث کرد. به عنوان مثال برای هر کدام از سوژه‌ها خود یک سال صبر می‌کردم و بعد از به‌دست آوردن اطلاعات کامل تولید مستند را شروع می‌کردم.