کارنامه سیما در پوشش «فجر۳۷»

سینما خراسان- گروه هنر- عطیه موذن: سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر در حالی به پایان راه رسید که هم‌زمان با این رویداد دو برنامه سینمایی «هفت» و «نقد سینما» در شبکه‌های سه و پنج آغاز به کار کردند؛ برنامه‌هایی که پس از پوشش روزانه جشنواره فجر قرار است به‌صورت هفتگی روی آنتن بروند و تریبون سینمایی‌ها در سیما باشند.

امسال قرار بود برنامه‌های سینمایی تلویزیون با رویکردی منسجم‌تر روی آنتن بروند و بر همین مبنا برنامه «سینما دو» که حامد عنقا اجرای آن را برعهده داشت از چرخه برنامه‌های سینمایی حذف شد. همچنین برنامه «سینماگرام» با اجرای شاهرخ دولکو و به تهیه‌کنندگی میرمحمدحسین رضوی که گفته شد قرار نیست در طول جشنواره به پخش برسد با دو برنامه سینمایی در این ایام از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت. با این حال و با مرور برنامه‌های سینمایی در طول برگزاری جشنواره فیلم فجر نمی‌توان گفت که امسال رویکرد جدیدی در برنامه‌ها وجود داشت و یا آنچه روی آنتن رخ داد اتفاقی بهتر از سال‌های گذشته بود.

در این گزارش نگاهی به عملکرد دو برنامه «هفت» و «نقد سینما» داشته‌ایم که در ایام جشنواره فیلم فجر به صورت هر شب روی آنتن رفتند و مروری هم بر برنامه‌هایی مانند «سینماگرام»، «شهر فرنگ» و «با همستان سینما» خواهیم داشت که به‌صورت ویژه بخشی از کنداکتور معمول خود را به این رویداد اختصاص دادند.

در این راستا در قالب گفتگو با چند کارشناس و منتقد سیما، مجموع عملکرد رسانه ملی در پوشش مهمترین جشنواره سینمایی کشور را به ارزیابی گذاشتیم.

هفت؛ پرحاشیه قبل از شروع اما بی‌سروصدا در پخش

برنامه «هفت» در جشنواره سال گذشته با اجرای رضا رشیدپور روی آنتن شبکه سه رفت و بعد از آن برای یافتن مجری جدید پخش آن متوقف شد. از آن زمان به بعد هر بار، نام این برنامه با مجریان جدید و رویکردها و تغییرات جدید مطرح می‌شد تا اینکه در چند ماه مانده به سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر تهیه‌کنندگی این برنامه از سعید پروینی به مجتبی امینی تغییر کرد. مجتبی امینی پیش از این بازیگر فیلم‌هایی چون «دل‌شکسته»، «رسوایی» و… بود و این روزها تهیه‌کنندگی سریال «گاندو» را نیز در دست دارد.

با حضور امینی پس از چندی محمدحسین لطیفی نیز به‌عنوان مجری این برنامه انتخاب شد و حاشیه‌ها برای درصدر ماندن اخبار «هفت» را در رسانه‌ها قوت بخشید.

لطیفی در همان ابتدا در مصاحبه‌ای به سینما خراسان بیان کرده بود که رویکرد «هفت» سابق را نمی‌پسندد و بنای او بر مهربانی با اهالی سینماست. وی همچنین در مصاحبه دیگری با سینما خراسان گفته بود که یکی از انتقاداتش به «هفت» حضور مسعود فراستی به عنوان منتقد ثابت است. انتقادی که در این فصل از برنامه «هفت» نه تنها رفع نشد بلکه باعث شد فراستی اجرای میز نقد این برنامه را به جای لطیفی به عهده بگیرد!

با این حال لطیفی توانست به وعده خود برای مهربانی با سینما پایبند باشد و «هفت» در مدت پخش در ایام جشنواره به گونه‌ای روی آنتن رفت که کمترین چالش را در این برنامه شاهد بودیم. لطیفی به عنوان یک کارگردان مطرح و شناخته شده سینما و تلویزیون در این مدت میزبان کارگردانان و بازیگران فیلم‌های سینمایی جشنواره فجر بود اما آنچنان که از یک برنامه چالشی مثل «هفت» انتظار می‌رفت گفتگوها به سمتی هدایت شد که کمتر حرف و خبری از آن به میان آید. گفتگوهای برنامه باعث شد حاشیه‌ها و خبرها درباره «هفت» تا قبل از شروع برنامه بیشتر باشد و حتی اگر هم حاشیه‌ای مطرح می‌شد باز هم به میز نقد این برنامه با اجرای فراستی مربوط می‌شد.

برنامه «هفت» البته در طول برگزاری تلاش کرد فقط به فیلم‌های سینمایی نپردازد و با دعوت از دست اندرکاران جشنواره گفتگوهایی با آنها را نیز برگزار کرد. همچنین یک آیتم جدید در برنامه ایجاد شد که در آن امیرحسین قیاسی کمدین «خندوانه» با حاشیه‌های جشنواره شوخی می‌کرد.

با این حال میزگردها و گفتگوهای لطیفی با اهالی سینما نتوانست فضای جدیدی را در عرصه رسانه رقم بزند. سطح گفتگوها اگرچه قرار نبود و قرار نیست که یک نقد تخصصی درباره فیلم‌های سینمایی باشد اما گاهی به سمت کلیات می‌رفت و یا به رزومه‌کاری و فعالیت‌های سینمایی یک بازیگر بدون هیچ ارتباطی با فیلمی که در جشنواره داشت، می‌پرداخت. در این گفتگوها سوالاتی از بازیگران و کارگردانان مطرح می‌شد که اگر همین سوالات توسط خبرنگاران از کارگردان پرسیده شود آن را به سخره گرفته و یا سطحی می‌پندارند.

در میز نقدهای تخصصی برنامه نیز گاهی با همان عبارات همیشگی فراستی مواجه می‌شدیم که اغلب معتقد است «فیلم بد است»، «درنیامده» یا عبارات مطلقی از این قبیل که فیلم «سقوط کامل کارگردان است»، «نماهای فاجعه بار» و عباراتی که شاید کمتر انتظار می‌رود در یک نقد تخصصی بر زبان رانده شود.

فراستی اما در یک چرخش محسوس در این رویکرد غالب، این‌بار درباره فیلم‌هایی که به آنها علاقمند بود از عناوینی همچون «شوک جشنواره» یاد کرد!

در مجموع حضور فراستی که از قسمت دوم در برنامه ثابت شد، باعث شد برنامه کمی هم خبرساز شود و حتی تعریف و تمجیدها و یا انتقادات وی نسبت به فیلم ها، کارگردانان را به واکنش‌هایی در نشست‌های خبری جشنواره واداشت و باعث شد فراستی باز هم به حاشیه‌های یک برنامه تلویزیونی کمک کند؛ فراستی‌ای که این بار کمی هم مهربان‌تر است و به چند فیلم جشنواره ابراز علاقه می‌کند.

نقد سینما؛ افخمی و جدال‌هایی برای حاشیه

از زمانی که گفته شد بهروز افخمی به «هفت» نمی‌رود و قرار است در برنامه دیگری در شبکه پنج حضور یابد ذهن‌ها برای دانستن جزییات برنامه جدید وی کنجکاو شد. افخمی همان ابتدا به یک شایعه پایان داد و گفت فراستی قرار نیست در این برنامه حضور داشته باشد و امید روحانی منتقد و بازیگر و میلاد دخانچی مجری تلویزیون به عنوان منتقدان برنامه با وی همراه شدند.

افخمی که معمولا اجراهای خود را با سخنان ژورنالیستی‌تری همراه می‌کند در «نقد سینما» تلاش کرد تا گفتگوهای صریح‌تری را رقم بزند. او که بارها از کلیدواژه‌هایی مثل پاپاراتزی استفاده کرده است و گاهی تلاش می‌کند برنامه هایش را با همین جنجال‌ها پیش ببرد در «نقد سینما» حاشیه‌های کمتری را رقم زد. نکته‌ای که پیش از این محمد تنکابنی تهیه‌کننده برنامه نیز به سینما خراسان گفته بود و بیان کرده بود که این برنامه به دنبال جنجال نیست و قرار نیست فیلمی یا کسی را بکوبند.

در این برنامه نیز با گفتگوهای بدیع و نویی روبرو نبودیم و حتی گاهی به دلیل حضور مهمانان تکراری در این برنامه و «هفت» موضوع و جواب برخی از سوالات برای مخاطب یکسان و تکراری است.

«نقد سینما» از یک منتقد جدید رونمایی کرد که شاید در آن چندان هم موفق نبود. میلاد دخانچی که او را با اجرای برنامه‌هایی مثل «جیوگی» و «سختانه» می‌شناسیم که دومی موافقان و مخالفان زیادی هم داشت و از جمله نقدها به وی در اجرای «سختانه» جهت‌گیری‌ها و نوع ادبیات و لحن وی بوده است.

با این حال ابتدا گفته شد میلاد دخانچی قرار است در حوزه مطالعات فرهنگی به نقد فیلم‌ها بپردازد اما وی گاهی در حوزه ساختاری فیلم‌ها ورود می‌کرد و گاهی هم نقدهایی که از وی در حوزه مطالعات فرهنگی مطرح می‌شد آنقدر فرامتن بود که افخمی و روحانی را هم به واکنش وامی داشت. به طور مثال برخی از این نقدها باعث شد افخمی به او متذکر شود که فیلم روی پرده را ببیند و نقد کند و نه فیلمی را که آرزویش را دارد.

محمد تنکابنی تهیه کننده این برنامه در سخنان کوتاهی با سینما خراسان درباره ترکیب منتقدان این برنامه عنوان کرد: من روی ترکیب این سه نفر خیلی ریسک کردم و به نظرم حضور این سه در کنار هم جواب می‌داد و اگر به تنهایی بود خروجی لازم را دریافت نمی‌کردیم.

وی همچنین درباره ادامه برنامه توضیح داد: ویژه برنامه ما برای ایام جشنواره فیلم فجر تمام شد و احتمالا این یکی دو هفته درگیر باشیم تا دوباره برنامه شروع شود.

تنکابنی از رایزنی برای زمان پخش برنامه گفت تا دوباره شاهد پخش همزمان این برنامه با «هفت» نباشیم. به هر حال همزمانی تقریبی این برنامه با «هفت» باعث شد مخاطبان کمتر این برنامه را دنبال کنند و مخاطبی که می‌خواست هر دو این برنامه‌ها را دنبال کند به ناچار باید یکی از این دو را از دست می‌داد.

ویژه‌های سینمایی در شبکه‌های دیگر

سینماگرام

برنامه «سینماگرام» به تهیه کنندگی میرمحمدحسین رضوی و اجرای شاهرخ دولکو با دو برنامه در ایام جشنواره فیلم فجر روی آنتن شبکه چهار سیما رفت. اولین قسمت از ویژه برنامه فجر در روز ۱۱ بهمن ماه و دومین قسمت از برنامه نیز ۱۸ بهمن روی آنتن رفت.

این برنامه در میزگرد خود با دو منتقد و خبرنگاری که در ابتدای برنامه با دولکو به گفتگو می‌پرداختند در موضوعات مختلفی وارد بحث شد که از پول‌های کثیف، تا نقد منتقدان و حتی سوال درباره پرسش‌های خبرنگاران در نشست‌های خبری جشنواره را در بر می‌گرفت.

با این حال این برنامه به دلیل دو قسمتی بودن آن نتوانست به موضوعات روز جشنواره بپردازد و قسمت دوم یا آخر که روز ۱۸ بهمن پخش شد در میان سوژه‌های خود مهمانانی هم داشت که بیش از این در برنامه‌های دیگر هم شرکت کرده بودند و حرف‌های ناگفته‌ای نداشتند.

شهر فرنگ

برنامه «شهر فرنگ» با اجرای حمیدرضا مدقق در شبکه خبر نیز طبق روال همیشگی خود برنامه را در این ایام نیز پیش برد. این برنامه البته در برنامه‌های روتین خود سوژه‌هایی چالشی و مساله محور را به گفتگو می‌گذاشت و برنامه فرمی مناظره‌محور داشت اما در این دو قسمت نتوانست چالش‌های معمول برنامه را حفظ کند.

با این حال برنامه هم در سه قسمت به موضوعات صدای ماندگار و سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر پرداخت.

«صدا، دوربین، حرکت» عنوان ویژه‌برنامه‌ای در شبکه خبر بود که بازهم اجرای آن را مدقق برعهده داشت و هر شب ساعت ۲۱ در قالب گفتگوهای کوتاه به رویدادهای روز جشنواره اختصاص پیدا می‌کرد.

باهمستان

برنامه «باهمستان سینما» که روزهای سه شنبه از شبکه جهانی جام‌جم پخش می‌شود از دیگر برنامه‌هایی است که دو قسمت از آن در ایام دهه فجر روی آنتن رفت و اجرای آن با محمدرضا مقدسیان است.

«باهمستان» تنها برنامه سینمایی سیما بود که حسین انتظامی رییس سازمان سینمایی به‌عنوان مهمان در آن حضور پیدا کرد و این مهمان ویژه در رقابت برنامه‌های مختلف برای دعوت از مهمانان مشترک، برگ برنده محسوب می‌شد.

باهمستان که بیشتر برای مخاطب جهانی تعریف شده، تمرکز خود را روی هنرمندان غیرچهره گذاشت و از مستندسازان و کارگردانان انیمیشن دعوت به عمل آورد که وجه امتیاز برنامه بود و شاید هر جا که سعی داشت مثل دیگر برنامه‌های سینمایی سراغ چهره‌ها و سینمای داستانی برود از این امتیاز دور می‌شد.

نگاه کارشناسان؛ نقد مطلق ممنوع

در ادامه این گزارش گفتگوی ما را با کیوان کثیریان، مصطفی جلالی فخر و منوچهر اکبرلو سه منتقد سینما درباره برنامه‌های سینمایی و نقاط ضعف و ویژگی‌های آنها می‌خوانید.

کیوان کثیریان درباره برنامه‌های سینمایی به سینما خراسان گفت: برنامه‌های سینمایی که از تلویزیون پخش می‌شود، می‌توانست بهتر از این باشد.

وی با اشاره به نقدهای سینمایی از فیلم‌ها عنوان کرد: واقعیت این است که وقتی روزی سه یا چهار فیلم در جشنواره ببینید و همان یک بار هم آثار را ببینید نمی‌توانید نقد مطلقی از فیلم‌ها داشته باشید. طبیعی است این فیلم‌ها با عجله و در فضای جشنواره‌ای دیده شده است و تلویزیون هم یک رسانه فراگیر است و نمی‌توان قضاوت تند و تیزی از یک فیلم داشت.

اینکه ما بخواهیم در مورد اثری حرف بزنیم و چون مطلب کم می‌آوریم شخصیت‌ها را لو می‌دهیم و از داستان خرج می‌کنیم کار درستی نیست. ممکن است مردم بعدها فیلم را ببینند و دوستش داشته باشنداین منتقد سینما تصریح کرد: برخی از دوستان در میزگردهای طولانی و مفصلی که دارند عملا قصه فیلم را هم تعریف می‌کنند که شاید حتی در اکران هم چندان منطقی نباشد. البته دوستان مثال می‌زنند که در رسانه‌های خارجی گاهی سیناپس هم همراه نقد نوشته می‌شود اما با این حال باز هم شکل ارایه داستان مهم است و اینکه ما بخواهیم در مورد اثری حرف بزنیم و چون مطلب کم می‌آوریم شخصیت‌ها را لو می‌دهیم و از داستان خرج می‌کنیم کار درستی نیست. ممکن است حتی مردم ببینند و دوست داشته باشند اما به ضرر فیلم هاست.

وی درباره این برنامه‌های سینمایی عنوان کرد: برنامه‌های سینمایی به ساده‌ترین شکل ممکن به تولید می‌رسند و سیاست‌گذاری مشخصی وجود ندارد. به‌طور مثال ما تا لحظات آخر نمی‌دانستیم «هفت» چگونه است و یا حضور افخمی خیلی ناگهانی بود. گویی درباره این برنامه‌ها فکر نمی‌شود، به یک باره یک برنامه را متوقف می‌کنند و یک برنامه دیگر در شبکه دیگر متولد می‌شود درحالیکه اگر تنوع برنامه‌ها زیاد باشد این برنامه‌ها یکدیگر را تقویت می‌کنند.

این منتقد و فعال رسانه‌ای در پایان سخنانش درباره تعدد برنامه‌های سینمایی در شبکه‌های مختلف توضیح داد: وجود برنامه‌های مختلف به رقابت کمک می‌کند و نوعی تکثر به همراه دارد. ممکن است برنامه‌ای مثل «سینماگرام» ایده‌ای جدید داشته باشد و نمی‌توان گفت هیچ‌کس برنامه‌ای نسازد تا فقط یک برنامه روی آنتن برود. مگر اینکه تلویزیون تصمیم بگیرد براساس تکرارها به عوامل یک برنامه بگوید دیگر کاری نسازند و تکثر در صورت متنوع بودن اشکالی ندارد.

نقدهای کافه‌ای روی آنتن!

مصطفی جلالی‌فخر دیگر منتقدی است که درباره برنامه‌های سینمایی سیما به سینما خراسان گفت: نگاه این برنامه‌ها خیلی تخصصی نبود و شاید بیشتر شبیه این بود که دور هم در کافه‌ای می‌نشستند و نظرشان را می‌گفتند. اینکه «این فیلم را دوست ندارم»، «این کار خوب نبود» و… نگاه تماشاگر عام است و حوزه نقد تخصصی نیست.

یک تصمیم در صداوسیما گرفته شده است که برنامه‌های چالشی به سمت برنامه‌های خنثی پیش روند، وقتی لطیفی را انتخاب می‌کنند یعنی چنین تصمیمی اتخاذ می‌کنند و کسی هم انتظار ندارد چالش ایجاد دشود اما به این ترتیب مخاطبشان را از دست می‌دهندوی ادامه داد: این نوع نقد چیزی را عاید مخاطب نمی‌کند، مخاطب قرار نیست با یک جمله به این نتیجه برسد که فیلم افتضاح یا خوب بود. این خودخداپنداری برخی است که فکر می‌کنند اگر بگویند فیلمی خوب است پس خوب است درحالیکه حوزه نقد را فان و مفرح می‌کنند و در حد یک گپ و گفت دورهمی آن را تقلیل می‌دهند.

این منتقد سینما همچنین درباره گفتگوها با عوامل فیلم‌ها بیان کرد: یک تصمیم در صداوسیما گرفته شده است که برنامه‌های چالشی به سمت برنامه‌های خنثی پیش روند، وقتی لطیفی را انتخاب می‌کنند یعنی چنین تصمیمی اتخاذ می‌کنند و کسی هم انتظار ندارد چالش ایجاد دشود اما به این ترتیب مخاطبشان را از دست می‌دهند.

وی با اشاره به برنامه «نقد سینما» و حضور یک منتقد جوان در آن عنوان کرد: از طرفی در یک برنامه دیگر منتقد جوانی را آورده اند که نقش فراستی دوم را بازی کند و چالش‌های به گونه‌ای بود که انگار قرار است یک جدال تصنعی ایجاد شود و نمی‌دانم چرا نمی‌خواهند چالش‌های واقعی ایجاد شود.

جلالی‌فخر در پایان سخنانش تصریح کرد: به نظر من برنامه «شهر فرنگ» مدقق چالشی‌تر از همه برنامه هاست با وجود اینکه خود مدقق آرام است اما یک مناظره واقعی برگزار می‌کند و قرار بر این نیست کسی چیزی را بازی کند، مفید هم هست و پایانش یک خروجی دارد.

تلویزیون استراتژی مشخصی درباره سینما ندارد

منوچهر اکبرلو منتقد دیگری است که درباره نظرش نسبت به برنامه‌های سینمایی به سینما خراسان عنوان کرد: تلویزیون سال‌هاست که در حوزه سینما استراتژی مشخصی ندارد و حتی نوعی نگاه منفی نسبت به سینما وجود دارد که این فیلم‌ها مردمی نیستند.

وی درباره رویکرد نقدها در این برنامه‌ها اظهار کرد: نقدی که در این برنامه‌ها وجود دارد اساسا با تعریف «نقد» در تناقض است. نقد سازنده است و دعوتی رو به جلوست اما وضعیت نقد در تلویزیون مخصوصا با منتقدان تکراری به گونه‌ای شده است که مخاطب فکر کند منتقد کسی است که نق می‌زند، غرولند می‌کند و گاف‌های فیلم را می‌گیرد و ما کمتر نقدی دیدیم که مبانی بصری سینما را بررسی کند.

اکبولو اضافه کرد: نقد در جشنواره شاید کارکرد درستی نداشته باشد چون منتقد در همان روز که فیلم را دیده است آن را نقد می‌کند و طبق اصول آموزشی نقد باید اجازه داد تا زمانی بگذرد.

این منتقد سینما، تئاتر و تلویزیون در پایان سخنانش با اشاره به اصل دیگری در نقد تصریح کرد: منتقد در جایگاهی نیست که به یک فیلم نمره بدهد و من همیشه با ستاره دادن مشکل داشته‌ام بنابراین جملاتی مثل «بدم آمد»، «خوب است» و یا «شاهکار است» اشتباه است چون این جملات معیارهای شخصی و روحی است و مخاطب متوجه نمی‌شود وقتی می‌گویید فیلمی بد است چقدر با معیارهای شخصی در نظر گرفته شده و تا چه حد معیارهای فنی کار لحاظ شده‌اند اما جالب است که این جملات استفاده می‌شوند.

به گزارش مهر، برنامه‌های سینمایی که این شب‌ها روی آنتن رفتند قرار است در طول سال هم ادامه داشته باشند و باید دید چقدر با فاصله گرفتن از سرعت و شتاب جشنواره‌ای این برنامه‌ها فرصت سیاستگذاری‌ها و استراتژی‌های درست تر خواهند داشت.