تمثیل در سینمای ایران راهی برای گریز از سانسور

احمد صبریان:سردبیر سایت سینما خراسان

فیلمسازان ایرانی به  سبب خلق آثار پر جنب و جوش و غنی از زیبایی در حالی که تحت شرایط و قوانین سخت سانسور بوده اند،  در عرصه جهان شناخته شده اند. همان طور که« مایکل لانگ فورد» آشکارا می‌کند، بسیاری از افراد به صورت غیر مستقیم شیوه‌های زیبایی شناسانه راه و شیوه بیان مضامین  ممنوعه را  از طریق کاربرد تمثیل در فیلم هایشان یافته اند. اما برای بسیاری از سینماگران، تمثیل چیزی بیش از یک ترفند در برابر قوانین سانسور که به صورت ناخواسته اعمال می‌شود، نیست. با تمسک به سابقه طولانی بیان تمثیلی در شعر و سینما تمثیل به بخشی جدایی ناپذیر از شاعرانگی سینمای ایران تبدیل شده است. تمثیل در سینمای ایران تمثیل زیبایی شناسانه را کاوش می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه  می توان از سنت‌های عمیق فرهنگی بیرون آمدو چگونه به عنوان یک راهبرد برای حمایت و مقاومت در برابر ایدئولوژی غالب عمل کرد.

همانند ردیابی ریشه‌های تمثیل در سینمای ایران پیش  و پس از انقلاب ۱۹۷۹، «لانگ فورد » حالت سینمایی را تئوریزه می‌کند. او طیف گسترده ای از محتواهای سینمایی، فلسفی و فرهنگی را که توسط متفکرانی همچون والتر بنجامین، گیلز دلوز، پیر پائولو پاسولینی، کریستین متز و ویویان سوچاگ بسط داده شده اند، ترسیم می کند و برای فراهم آوردن چهارچوبی نظری و برای تحلیل جزئی فیلم هایی که توسط کارگردان‌های مشهور دوره‌های پیش و پس از انقلاب نظیر مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، ابراهیم گلستان، کامران شیردل، مجید مجیدی، جعفر پناهی، مرضیه مشکینی، محسن مخملباف، رخشان بنی اعتماد اصغر فرهادی ساخته شده اند  را نیز مورد بررسی قرار می دهد.

تمثیل در سینمای ایران   علاوه بر این که طی سالیان متمادی به عنوان ابزاری برای بیان ، تفسیر، رمزگذاری و رمزگشایی مورد استفاده فیلمسازان قرار گرفته روشی است که توسط برجسته ترین سینماگران ایران، به ابزاری قدرتمند برای به نقد و به چالش کشیدن هنجارهای فرهنگی و اجتماعی به کار گرفته شده است..

چند لایه بودن فیلم‌های ایرانی که به تمثیل آمیخته شده اند  و همچنین رویکرد انعطاف پذیر برخی کارگردانان به کاربرد تمثیل در آثارشان، امکان بررسی فیلم های متفاوت وظرفیت اتخاذ رویکردهای متمایز برای  برداشت های مختلف ازفیلم  را از سوی تماشاگران فراهم می‌کند.