پای موسیقی سخیف چگونه به عزاداری باز شد؟/ اصالت در «سوگ آزادگی»

به گزارش پایگاه خبری سینما خراسان، پویا سرایی نوازنده سنتور که همراه با تعدادی از نوازندگان صاحب نام موسیقی کشورمان پروژه نمایشی-موسیقایی «سوگ آزادگی» به آهنگسازی فردین خلعتبری و کارگردانی مجید خسروبیگی را این شب‌ها در حال اجرا دارد، ضمن اشاره به پیوندهای میان تعزیه و موسیقی و برخی بدعت‌ها در این حوزه توضیح داد: به اعتقاد من بخش عمده‌ای از تأثیرگذاری تعزیه، به‌عنوان یک هنر چند رسانه‌ای، برعهده موسیقی است. هرچند نمایش، ادبیات، شعر، طراحی صحنه و نور و بسیاری دیگر از هنرها و فنون نیز در اجرای آن تاثیر جدی داشته و دارند، ولی موسیقی ایرانی به نوعی بیش از همه چیز وام‌دار تعزیه است.

این هنرمند افزود: تعزیه، سال‌ها و قرن‌ها به موسیقی اصیل ایرانی اجازه حیات داد. چه زمانی که می‌توانست برای اجرای آن یک پوشش تلقی شود و چه در زمانی که رسانه‌ها گستردگی نداشتند و موسیقی فقط از همین طرق قابل ارائه بود. به این دلیل بخش عمده‌ای از خواننده‌ها و مجریان موسیقی ایرانی، از خبرگان تعزیه نیز بوده‌اند.

وی ادامه داد: امروز موسیقی ایرانی رسانه‌های دیگری پیدا کرده و از طرفی برخلاف گذشته، نیاز به پوششِ خاصی هم برای ارائه موسیقی نیست. به همین دلیل تعزیه و موسیقی ردیف، سال‌هاست راه جدایی پیدا کرده‌اند. این انفکاک تا جایی پیش رفته که خودِ من به عنوان یک مدرس و ردیف نواز،‌ از اجرای ردیف در تعزیه شگفت‌زده می‌شوم. در حالی که در عرفِ تعزیه‌خوان‌ها این اتفاق کاملا اصیل و قدیمی، قرن‌هاست که رخ می‌داده است. دو راهه شدن تعزیه و ردیف‌نوازی آن قدر برجسته شده که هنرمندان امروز به سختی باور می‌کنند این دو از یک سرچشمه و چه‌بسا عین هم بوده‌اند.

این نوازنده و پژوهشگر شناخته شده موسیقی ایرانی بیان کرد: خاطرم هست سالیان پیش مقاله‌ای با عنوان «پیوند تعزیه و موسیقی ایرانی» تالیف کردم که هم اکنون نیز در تارنمای دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در دسترس است و به وجوه اشتراک بی‌شمار بین این دو حوزه پرداختم. جالب اینکه لفظ «گوشه در ردیف» از تعزیه اخذ شده که به معنای یک سکانس از روایت است.

وی افزود: در این چارچوب اسامی بسیاری از گوشه‌ها مثل حسینی ملک حسین، مخالف، مغلوب، برداشت و موارد دیگر نیز قطعا به فرهنگ تعزیه منتسب است. البته سازهای ایرانی هیچ گاه در تعزیه شرکت نمی‌کردند. آنگونه که استادم محمدرضا درویشی در مجموعه «نگاه به غرب» شرح نسبتا مفصلی از وضعیت تعزیه ارائه کرده است، شاید به این دلیل که حجم صدای سازهای ایرانی ظرفیت اجرای موسیقی در جای بزرگی مثل تکیه دولت را نداشته است. یعنی سازهایی مثل کلارینت و ترومپت و طبل، برای حجم و شدت صوتی تعزیه مطلوب‌تر بودند به نسبت تار و سنتور که خب این منطقی هم به نظر می‌رسد.

سرایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: اتفاقی مثل پروژه «سوگ آزادگی» پیوندی دوباره بین موسیقی ایرانی و تعزیه است که از منظر استفاده از سازهای ایرانی، امری یک‌باره و بدیع در تعزیه محسوب می‌شود. نگاه به وضعیت این روزهای موسیقی ایرانی، تعزیه و نیز موسیقی مذهبیِ اجراشده در عزاداری‌ها، نشان می‌دهد که هر سه حوزه گویی مضمحل شده‌اند. شاید چون از هم دور افتاده‌اند. موسیقی ایرانی مصداق‌های دلالت معنایی خود را در بسیاری از مواقع از تعزیه و فرهنگ تعزیه می‌گرفته است. تعزیه که کاملا بر اساس موسیقی ردیف بوده است. کما اینکه موسیقیِ عزاداری که کمابیش منطبق بر موسیقی ردیف بوده است، این روزها صورت پاپ پیدا کرده و بسیار سخیف ارائه می‌شود. به این دلیل اتفاقی که در سوگ آزادگی افتاد، اتفاق مثبتی در جهت پیوند دوباره موسیقی ایرانی و تعزیه است که به ماهیت و جایگاهِ هر دو، کمک شایانی خواهد کرد.

وی در پایان گفت: از منظر تحلیل موسیقایی، خوانندگان و مجریان سوگ آزادی در بالاترین شرایط فنی و حرفه‌ایِ موسیقی قرار دارند. هنرمندی مانند محسن هاشمی در نقش حر، هر شب آتش بازی به راه می‌اندازند؛ یعنی از کوک دقیق، تحریرهای عالی، جمله‌بندی‌های بدیع و محکم و مدگردی‌های جذاب که حقیقتا این سطح از توانمندی در خواندن را من و دوستان نوازنده که عموما خود از مدرسین و نوازندگانِ باسابقه موسیقی هستند کمتر دیده‌ایم. فردین خلعتبری هم بر اساس همین اشعار و مضامین و آوازها آثاری را نگاشتند که این موضوع، چنان که گفتم در پیوندِ دوباره موسیقی و تعزیه اثر گذار است.

فردین خلعتبری آهنگساز، بهنام ابوالقاسم رهبر ارکستر، عباس صالحی مشاور موسیقی و نوازنده نی، پویا سرایی نوازنده سنتور، پاشا هنجنی نوازنده نی، بابک باربد نوازنده عود، تقی نیک اخلاق، جلال پورسعید نوازنده تار، نیما گلی پور، شاهین ضفایی نوازنده تار، بهزاد رواقی نوازنده تار، پرویز گلی پور، علی رحیی نوازنده تمبک، فرشاد رستمی نوازنده کمانچه آلتو، مجید یگانه راد نوازنده سازهای کوبه‌ای، مسلم علیپور نوازنده کمانچه، علیرضا دریایی نوازنده کمانچه، ایمان موسی‌زاده نوازنده نی گروه موسیقی و علاالدین قاسمی شبیه امام حسین(ع)، حسن نرگسخانی شبیه حضرت عباس/ حر، سید محسن هاشمی شبیه حضرت حر و حضرت عباس، حمزه کاظمی شبیه خطیب و ساربان، محمدباغانی شبیه قاصد، حسین ملاحسینی شبیه ابن زیاد، سید کاظم جده خواه شبیه اب سعد، مجتبی حسن بیگی شبیه شمر گروه شبیه خوانی پروژه نمایشی – موسیقایی «سوگ آزادگی» را تشکیل می‌دهند.

این پروژه به میزبانی منطقه گردشگری – فرهنگی عباس آباد هر شب در بوستان آب و آتش تهران برگزار می‌شود.